Reactief of proactief handelen bij werkdruk en stress

De termen proactief en reactief gedrag zijn geïntroduceerd door Stephen Covey in zijn wereldberoemde boek ‘The seven habits of highly effective people’.
Onder proactief gedrag verstaat Covey handelen vanuit je waarden, en reactief gedrag definieert hij als handelen vanuit je emoties.

Proactief of reactief handelen in de praktijk

Stel je voor: iemand zegt iets tegen je op een manier waar je je aan ergert. Laat je je reactie op dat moment leiden door je gevoel van irritatie (reactief gedrag) of handel je vanuit je waarde respectvol (proactief gedrag).
Zeker wanneer een dergelijke situatie zich afspeelt in een setting waarin je veel stress of een hoge werkdruk ervaart, is de kans groot dat je je instinctief laat leiden door je gevoel. Je reageert dan bijvoorbeeld geïrriteerd, bot of kortaf.
De kunst van het proactief handelen is om ook in stressvolle situaties bewust te kiezen welk gedrag je inzet. Vanuit de waarde respectvol blijf je zonder oordeel in verbinding met de ander, waardoor de toon van je reactie geheel anders zal klinken.

De theorie van Stephen Covey

Reactieve mensen reageren zonder nadenken op een ander. Als je in een stressvolle situatie je hoofd er niet bijhoudt, betekent dit al snel dat je reageert ‘vanuit je onderbuik’. Je wordt emotioneel geraakt door de ander en hoe sterker de ander je geraakt heeft, hoe emotioneler je reactie. Er gebeurt iets in je omgeving (de stimulus voor je handelen) en ‘automatisch’ volgt je reactie (jouw respons, in dit geval vanuit je emotie). Dit wordt schematisch als volgt weergegeven:

Figuur: Reactief gedrag

De ander doet in jouw ogen vervelend, oneerlijk, arrogant, … Dit is de stimulus. In een reactief scenario heb je het gevoel dat je geen keuze hebt hoe je reageert. Je bent ervan overtuigd dat jouw manier van handelen wordt bepaald door de stimulus van de ander. Jouw respons wordt één op één bepaald door het gedrag van de ander. Dat je zelf een weldenkend mens bent, is op zo’n moment even buiten beeld. Je laat je meeslepen door ‘de situatie’.
Maar ook al is het lastig, het is juist zo kenmerkend voor ons mensen dat we zelf kunnen bepalen hoe we ons gedragen. Deze keuzevrijheid onderscheidt ons van de andere dieren. Als we willen, en hard ons best doen, kúnnen we ons proactief gedragen. Je gebruikt dan het moment tussen de stimulus en jouw reactie om bewust te kiezen welk gedrag je inzet. Dit wordt schematisch als volgt weergegeven:

Figuur: Proactief handelen

Zelfreflectie

Proactief handelen betekent dat je verantwoordelijkheid neemt voor je eigen gedrag.
Reactieve mensen zeggen bijvoorbeeld ‘Ik werd boos, omdat jij … (niet naar me luisterde, weer met hetzelfde verwijt kwam, of …’. Proactieve mensen zijn zich ervan bewust dat ze in elke situatie een keuze hebben, een keuze hoe je wilt reageren en een keuze of je dit gedrag ook daadwerkelijk inzet. Het vermogen om een impuls ondergeschikt te maken aan een waarde is het kenmerk van iemand die proactief in het leven staat. Dat is niet makkelijk. Sterker nog: in stressvolle situatie of situaties waarin je onder hoge werkdruk moet handelen is dat vaak een enorme opgave.

Vervolgopleiding Stress en Burn-out Coaching

Leer stress en burn-out trajecten opzetten en begeleiden vanuit lichaamsgericht coachen.

4-daagse vervolgopleiding voor coaches met essentiële stress en burn-out thema's, impactvolle werkvormen en verdiepende lichaamsgerichte methodieken.

Bekijk de vervolgopleiding

Om te groeien in proactief handelen in lastige situaties is zelfreflectie een belangrijk instrument. Je gaat dan leren

• Herkennen wanneer je vanuit je emoties en geraaktheden hebt gehandeld
• Herkennen wanneer je de neiging hebt om vanuit je emoties en geraaktheden te reageren
• ‘Tot tien tellen’ om bewust je reactie te kunnen kiezen
• Bewust te zijn van je kernwaarde die in deze situatie in de knel dreigt te komen
• Gedrag te kiezen dat congruent in met deze kernwaarde.

Ontwikkelingspunt voor jou als coach

Kies een situatie waar je achteraf niet tevreden was of spijt had van je handelen. Welke waarde heb je in deze situatie niet geleefd? Welk gedrag zou je vanuit deze waarde inzetten in de situatie?

Meer leren?
Wanneer je jouw impact als coach wilt vergroten, kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Opleiding Stress en Burn-out Coaching
• Post-HBO Coach Opleiding: Coachen met Ziel en Zakelijkheid
• Post-HBO Trainer Opleiding: Trainen met Ziel en Zakelijkheid
• Post-HBO Opleiding Loopbaancoaching met Ziel en Zakelijkheid

Kom kennismaken met onze visie en werkwijze in de Workshop Coachen met het Stermodel.

Meer tools voor trainers, coaches en teamcoaches

• Kennisbank voor trainers, coaches en teamcoaches
• Toolbox Werkvormen Training
• Toolbox Coaching Methodieken
• Toolbox Loopbaancoaching

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en e-learnings voor coaches, trainers en teamcoaches.