Werkvormen voor systemische opstellingen

Wanneer je systemische opstellingen inzet in je 1-op-1 coaching, kun je gebruik maken van diverse werkvormen. De bekendste werkvorm voor systemische opstellingen is het werken met representanten, maar in 1-op-1 coachingsgesprekken kun je ook gebruik maken van werkvormen als tafelopstellingen, systemische opstellingen met vloerankers, of systemische opstellingen met voorwerpen.
In dit blog beschrijf ik diverse systemische werkvormen voor opstellingen, gericht op het gebruik in 1-op-1 coachingsgesprekken.

Werkvorm Systemische opstelling met representanten

Binnen systemisch werken is een representant iemand die iets of iemand representeert, bijvoorbeeld een kernwaarde, het thema vitaliteit, een loopbaanscenario of een familielid. De representant gaat in de systemische opstelling van de coachee staan, en ervaart de impact van de opstelling vanuit datgene of diegene die hij representeert.
De toegevoegde waarde van een systemische opstelling met de coach als representant is dat de representant zijn gevoelens en fysieke ervaringen kan verwoorden. Dit geeft de coachee extra informatie en een verdiepende of verbredende kijk op de eigen situatie.

In 1-op-1 coaching betekent deze systemische werkvorm dat de coach de representant is. Als coach heb je dan een dubbelrol; je bent coach en representant. Dit vraagt van jou als coach

• dat je je kunt verbinden met hetgeen je representeert en woorden kunt geven aan wat de opstelling met je doet, én
• dat je als coach een helicopterview houdt voor het begeleiden van de systemische opstelling in relatie tot het coachcontract.

In veel gevallen is het aan te raden om als coach één thema of persoon te representeren. Kies dan het thema of de persoon die voor de coachee het belangrijkst is in relatie tot zijn coachvraag. Zo kun je bijvoorbeeld het loopbaanscenario representeren dat de coachee het meest ambieert of het allerspannendst vindt.
Maar als de coachee heel erg twijfelt tussen twee of drie verschillende loopbaanscenario’s kun je deze ook om de beurt representeren. Dit vraagt van jou als coach niet alleen een dubbelrol, maar ook dat je gemakkelijk kunt switchen in het representeren. De invulling van deze systemische werkvorm hangt dus ook af van waar jij je als coach comfortabel bij voelt.

Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen

Verdiepende vervolgopleiding voor coaches!

Je ontwikkelt essentiële systemische vaardigheden, krijgt kennis en inzicht in de belangrijkste systemische kaders en leert familieopstellingen vakbekwaam begeleiden.

Bekijk de Opleiding Systemisch Coachen

Werkvorm Systemische tafelopstellingen

Bij een tafelopstelling worden de elementen van de opstelling opgesteld op een tafel. Deze vorm is wat laagdrempeliger dan andere werkvormen voor systemische opstellingen, omdat de coachee ‘veilig’ achter een tafel zit en overzicht heeft. Aandachtspunt hierdoor is dat de coachee de tafelopstelling gemakkelijker vanuit zijn hoofd maakt en minder vanuit gevoel en beleving. De volgende interventies kunnen hierbij helpen:

• Bij elk op te stellen element of persoon vraag je de coachee expliciet om de plek van het element of de persoon vooral vanuit zijn gevoel te bepalen.
• Geef de coachee vervolgens de tijd om de plek van het element te bepalen en geef aan dat hij het element of de persoon niet in één keer op de juiste plek hoeft te leggen. Hij mag ook even uitproberen tot het voor hem goed voelt.
• Als de coachee het element of de persoon een plek heeft gegeven, geef je hem de tijd om fysiek en emotioneel waar te nemen wat dit bij hem oproept.
• Herhaal deze instructies bij de volgende elementen of personen die de coachee gaat opstellen.

Met deze interventies vertraag je het maken van de opstelling, waardoor de coachee de tijd en aanmoediging krijgt om de opstelling niet (alleen maar) vanuit zijn hoofd te maken.

Systemische tafelopstellingen met verschillende materialen

Binnen de systemische werkvorm tafelopstellingen kun je diverse variaties aanbrengen door te werken met verschillende materialen. Bijvoorbeeld

• Werkvorm Systemische tafelopstelling met legopoppetjes
  Bij deze werkvorm wordt de tafelopstelling gemaakt met legopoppetjes. Dit type tafelopstelling is vooral helpend wanneer personen worden opgesteld. Doorgaans gaat het dan om familieopstellingen.
• Werkvorm Systemische tafelopstelling met post-its
  Een tafelopstelling met post-its is een eenvoudig, maar zeer doeltreffend type tafelopstelling. Op de post-its kan elk op te stellen element worden geschreven, of de naam van een persoon. Gebruik bij voorkeur kleine post-its, dan blijft de opstelling overzichtelijk.
• Werkvorm Systemische tafelopstelling met voorwerpen
  Voor dit type tafelopstelling verzamel je zelf allemaal kleine voorwerpen, zoals een doosje lucifers, theezakje, klein beeldje, legoblokje, stukje hout, bloem, steentje, …
  De coachee kiest voor elk op te stellen element een voorwerp.
  De toegevoegde waarde van dit type tafelopstelling is dat de op te stellen elementen meteen gesymboliseerd worden door het gekozen voorwerp. Dit biedt later in de opstelling een mooie ingang naar de gevoelens en belevingswereld van de coachee.
• Werkvorm Systemische tafelopstelling met blokken
  Bij deze systemische werkvorm wordt de tafelopstelling gemaakt met houten blokken. Gebruik hiervoor een kinder-blokkendoos met houten blokken van verschillende afmetingen en vormen. De coachee kiest een blok voor elk op te stellen element. Zorg dat tijdens de opstelling duidelijk blijft waar de verschillende blokken voor staan.

Systemische opstellingen met vloerankers

Een vloeranker of grondplaat is een duur woord voor een A4-tje met tekst erop. Je kunt er uiteraard elk op te stellen element of persoon opschrijven. Wanneer je het A4-tjes op de grond legt, kan de coachee er op gaat staan, zelf in de opstelling gaan staan, of bijvoorbeeld door de opstelling lopen. Hierdoor wordt de fysiek en emotionele beleving van de systemische opstelling enorm gestimuleerd.
Wanneer je de coachee de vloerankers om zich heen laat opstellen, is de coachee direct onderdeel van de opstelling. Hierdoor kan de coachee gemakkelijker gewaar zijn wat de verschillende elementen fysiek en emotioneel bij hem oproepen in de huidige situatie.
In deel twee van de systemische opstelling met vloerankers kan de coachee uitproberen om de verschillende elementen van de opstelling een andere plek ten opzichte van zichzelf en ten opzichte van elkaar te geven. Doordat hij zelf onderdeel van de opstelling is, kan hij de impact van de verschillende plekken goed ervaren, bijvoorbeeld de impact op zijn persoonlijke kracht of eigen keuze vrijheid.

Variëren in systemische werkvormen met vloerankers

A4-tjes met tekst zijn de meest eenvoudige vloerankers, die gemakkelijk inzetbaar en toepasbaar zijn. Je kunt echter ook variëren met de vloerankers, waardoor je het gebruik van associaties en symbolen toevoegt.  Bijvoorbeeld

• Werkvorm Systemische opstelling met tekeningen
  Soms heeft de coachee tekeningen gemaakt van de op te stellen elementen. Hij kan die tekeningen tijdens het coachingsgesprek gemaakt hebben, maar meestal geef je dit als thuisopdracht. Deze tekeningen met symbolische waarde kunnen ook als vloeranker gebruikt worden.
• Werkvorm Systemische opstelling met plaatjes
  Wanneer er van de op te stellen elementen al plaatjes of foto’s zijn verzameld die de verschillende elementen representeren, kunnen deze plaatjes ook heel goed als vloerankers worden gebruikt.
• Werkvorm Systemische opstelling met symbolen
  Een derde variant van loopbaanopstellingen met vloerankers is om de elementen van de opstelling te laten representeren door symbolen. Het spreekt het meest tot de verbeelding als de symbolen als tekening, plaatje of fysiek voorwerp op de grond gelegd kunnen worden.

Werkvorm Buiten-opstelling met voorwerpen

Je kunt een systemische opstelling ook buiten in de natuur doen. Je gebruikt dan de voorwerpen en materialen uit de natuur om de elementen of personen te representeren.
Het zoeken van de juiste voorwerpen helpt de coachee om zich innerlijk al te verbinden met de op te stellen elementen of personen. Een element kan gerepresenteerd worden door één voorwerp, maar bijvoorbeeld ook door een heel hoge stapel of een voorwerp dat hoog in een boom hangt.
Kijk wat jullie onderweg tegenkomen en geef de coachee de tijd om de voorwerpen te zoeken. Vaak geeft het zoekproces ook al informatie over hoe de coachee zich verhoudt tot een element, bijvoorbeeld als de coachee eindeloos blijft zoeken, geen keuze kan maken, snel en ondoordachtzaam een voorwerp pakt, of geraakt is van hoe hoog de stapel uiteindelijk is geworden.

Wil je leren om systemische opstellingen te begeleiden?

Wanneer je wilt leren hoe je de verschillende systemische werkvormen inzet in je coaching, en hoe je een systemische opstelling vakbekwaam begeleidt, dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de volgende opleidingen:

• Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen
  In deze vervolgopleiding voor coaches leer je hoe je familieopstellingen inzet en begeleidt in 1-op-1 coachingsgesprekken. Je leert een palet aan familieopstellingen, krijgt inzicht in systemische patronen en onderzoekt je eigen systemische bagage als coach.
• Opleiding Systemisch Loopbaancoach
  In deze vervolgopleiding voor loopbaancoaches leer je een palet aan loopbaanopstellingen, gekoppeld aan veel voorkomende loopbaanthema’s in de verschillende fasen van een loopbaantraject. Je ontwikkelt systemische coachingsvaardigheden waarmee je je loopbaancoaching verdiept.
• Post-HBO Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer
  In deze vervolgopleiding leer je teams begeleiden vanuit systemisch en groepsdynamisch perspectief. Je leert een palet aan teamopstellingen vakbekwaam begeleiden, krijgt inzicht in systemische wetmatigheden in teams en organisaties, en onderzoekt je magische en dienende plek als teamcoach – teamtrainer.

Meer over Systemische Opstellingen?

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten over systemisch werken in coaching, loopbaancoaching of teamcoaching? Lees dan:

• Systemisch werken: voorbeelden van opstellingen 
• Begeleiden van familieopstellingen 
• Wat betekent systemisch werken in loopbaancoaching? 
• De magische en dienende plek van de teamcoach

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches.

Ben je op zoek naar meer werkvormen voor je coachingsgesprekken?

• Toolbox Systemisch Coachen
• Toolbox Werkvormen Coaching
• Toolbox Stress en Burn-out Coaching

Opleidingen over Systemische Opstellingen?

Zoek je een opleiding waarin je meer leert over  Systemische Opstellingen? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen
• Opleiding Systemisch Loopbaancoach
• Post-HBO Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer