Transactionele Analyse: De dramadriehoek en persoonlijk leiderschap

De dramadriehoek is een van de bekende modellen uit de Transactionele Analyse. De dramadriehoek beschrijft drie manieren van ‘uit je kracht’ gaan, gekoppeld aan drie herkenbare rollen: de Redder, het Slachtoffer en de Aanklager. Het zijn thema’s waar we allemaal patronen op hebben die ons persoonlijk leiderschap beïnvloeden.
Met behulp van de dramadriehoek kun je je patronen onderzoeken waardoor je persoonlijk leiderschap minder krachtig wordt. Het model geeft tevens inzicht in hoe je je patroon kunt doorbreken en weer krachtig en proactief leiding kunt nemen over je handelen.

Voorbeeld van de dramadriehoek in communicatie

“Hoi Barbara”, zegt Nico neerslachtig. “Mijn date voor vanavond heeft afgezegd. Ik had er juist zoveel zin in.”
“Dan zou ik snel een nieuwe afspraak met haar maken”, zegt Barbara.
“Ik denk niet dat ze nog in me geïnteresseerd is.”, zucht Nico.
Barbara: “Je kunt ook aan haar vragen waarom ze de afspraak heeft afgezegd.”
Nico: “Dan krijg ik toch een geweldige smoes te horen.”
Barbara: “Ik zou gewoon snel een nieuwe date met iemand anders afspreken.”
Nico: “Ik denk niet dat mijn dates ooit tot een relatie gaan leiden. En (boos) jij kunt ook al geen goed gesprek met mij voeren.”

In dit gesprek begint Nico binnen de dramadriehoek vanuit de slachtofferrol en Barbara reageert hierop vanuit de reddersrol. Aan het eind van het gesprek communiceert Nico vanuit de aanklagersrol.

Communicatiepatronen volgens de dramadriehoek
Het gesprek tussen Barbara en Nico is een voorbeeld van de dynamiek van de dramadriehoek. De slachtofferrol van Nico spreekt Barbara aan in haar reddersrol, die ze voluit inneemt. Door het reddersgedrag van Barbara versterkt zij het slachtoffergedrag van Nico, die daardoor in zijn favoriete slachtofferrol kan blijven.
Aan het eind van het gesprek slaat de toon van Nico om en maakt hij Barbara een verwijt vanuit de aanklagersrol. Dit lijkt wellicht op een nieuwe dynamiek in de communicatie, maar op deze manier zitten Nico en Barbara nog steeds gevangen in de drie rollen van de dramadriehoek.
Wanneer de communicatie verloopt volgens de patronen van de dramadriehoek communiceren de gesprekspartners vanuit een van de drie rollen binnen de dramadriehoek. Soms zijn de gesprekspartners het hele gesprek ‘gevangen’ in dezelfde rol, maar het kan ook zijn dat ze gedurende het gesprek van rol verwisselen.

Vervolgopties van het communicatie-voorbeeld
Nadat Nico de interactie tussen slachtofferrol en reddersrol heeft doorbroken met zijn verwijt vanuit de aanklagersrol, kan Barbara binnen de dramadriehoek vanuit verschillende rollen reageren. Bijvoorbeeld:

• Barbara verschuift vanuit de reddersrol naar de slachtofferrol:
  “Maar ik doe zo mijn best om je met raad en daad bij te staan.”

• Barbara verschuift vanuit de reddersrol naar de Aanklager:
  “Jij neemt ook geen enkele verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag.”

• Barbara blijft stevig in haar reddersrol zitten:
  “We hadden vorige week nog een super fijn gesprek samen, Nico. Een relatie aangaan is nu eenmaal spannend. Een vriendin van mij is ook op zoek naar een nieuwe relatie. Zal ik een date met haar voor je regelen?”

Laten we de drie rollen van de dramadriehoek eens nader bekijken.

Opleiding Transactionele Analyse

Verdiepende vervolgopleiding voor trainers en coaches

Inzicht in de kern van TA, krachtige TA-thema’s leren begeleiden in je training of coaching, toolbox met TA werkvormen.

Bekijk de TA-Opleiding

De reddersrol en persoonlijk leiderschap

De Redder in de dramadriehoek is gedreven om de ander helpen. Ze blijven komen met goedbedoelde adviezen, tips en oplossingsmogelijkheden. Ze zijn hard aan het werk voor de ander, meestal zonder dat hier door de ander om gevraagd is.
Vanuit zijn gedrevenheid slaat de redder door in het geven van zijn hulp, en ontneemt hij de ander het eigenaarschap over zijn eigen situatie. De Redder ‘weet wat goed is voor de ander’ en ontkent daarmee dat de ander zelf een oplossing voor zijn situatie kan creëren.
De Redder stelt zich onbewust boven de ander op en handelt vanuit de overtuiging ‘Ik ben ok, jij bent niet ok’.  Doorgaans is het voor mensen die regelmatig in de reddersrol zitten een confronterende ontdekking dat ze in deze rol geen gelijkwaardige relatie met de ander aangaan.
Je kunt hier meer lezen over de reddersdriehoek in coaching.

De slachtofferrol en persoonlijk leiderschap

Het Slachtoffer onderschat zijn eigen mogelijkheden en competenties om een lastige situatie, dilemma of probleem op te lossen. Hierdoor maakt hij zichzelf klein en afhankelijk van de hulp van anderen, die ‘het beter weten dan hijzelf’.
Mensen in de slachtofferrol handelen vanuit de overtuiging ‘Ik ben niet ok, Jij bent ok’. Ze vragen om hulp, maar nemen vaak niet de verantwoordelijkheid om de aangeboden tips en adviezen ook daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Ze hebben altijd wel een ‘Ja maar …’.
Voor iemand in de slachtofferrol kan het heel confronterend zijn om zijn potentieel aan kwaliteiten en competenties te ontdekken, en zijn eigen kracht te ervaren.

De aanklagersrol en persoonlijk leiderschap

De Aanklager maakt de ander verwijten, heeft sterke oordelen en veroordeelt de ander luidt en duidelijk. Hij geeft de ander de schuld van een probleem of lastige situatie, waardoor hij niet in beweging hoeft te komen. Zijn houding is boos en agressief, waarmee hij afstand creëert in de relatie.
De Aanklager handelt vanuit de stellige overtuiging ‘Ik ben ok, Jij bent niet ok’. Hij kleineert de ander en heeft geen oog voor de eigenheid en kwaliteiten van de ander.
Voor mensen die regelmatig in de aanklagersrol zitten kan het een uitdaging zijn om de ander ‘echt te zien’ in zijn eigenheid en zijn toegevoegde waarde voor het probleem of de lastige situatie.

De dramadriehoek en de egoposities van Transactionele Analyse

Wanneer twee gesprekspartners samen gevangen zitten in de dramadriehoek, is er een patroon ontstaan in de transacties tussen de egoposities van beide personen.  Het model van de drie egoposities is, naast het model van de dramadriehoek, een van de bekendste modellen van de Transactionele Analyse.
De drie egoposities die hierbij worden onderscheiden zijn de Ouder (O), de Volwassene (V) en het Kind (K). In een gesprek communiceren beide gesprekspartners vanuit verschillende egoposities, die elkaar versterken. Zo roept communicatie vanuit de Ouder een reactie vanuit het Kind op, en omgekeerd. En roept communicatie vanuit de Volwassene een reactie op vanuit de Volwassene van de ander.

Figuur: Transacties tussen de egoposities van 2 personen – Transactionele Analyse

• De Redder handelt vanuit de Ouder egopositie en spreekt de ander daarmee automatisch aan in zijn Kind egopositie. Voor een complementaire transactie reageert de gesprekspartner vanuit zijn Kind egopositie, binnen de dramadriehoek is dat doorgaans de Slachtofferrol.
• Het Slachtoffer handelt vanuit de Kind egopositie en spreekt daarmee de Ouder egopositie van de ander aan. Voor een complementaire reactie reageert de ander dan vanuit zijn Verzorgende Ouder (de Redder) of vanuit zijn Kritische Ouder (de Aanklager).
• De Aanklager handelt vanuit de (Kritische) Ouder egopositie en roept daarmee een reactie op vanuit de Kind egopositie.

De bovenstroom en onderstroom van je persoonlijk leiderschap

Persoonlijke groei begint met bewust worden van je huidige patroon, in dit geval je patroon binnen de dramadriehoek. De volgende reflectievragen kunnen je hierbij helpen:

• Welke rol neem jij vaak in binnen de dramadriehoek?
• Welk gedrag zet je dan in?
• Welke overtuiging ligt ten grondslag aan je gedrag?
• Vanuit welke rol in de dramadriehoek reageert de ander op jou?
• In welk communicatiepatroon kom je binnen de dramadriehoek vaak terecht?
• Wat levert dit patroon je in positieve zin op?
• Wat is de negatieve uitkomst van je patroon voor jou persoonlijk? (In Transactionele Analyse noemen we dit de ‘pay-off’.)

Om uit het patroon van de dramadriehoek te komen is het van belang dat je ander gedrag leert inzetten. Je gedrag is voor de ander zichtbaar. Ander gedrag van jou zal dan ook ander gedrag bij de ander oproepen. Ik noem dit groeien op de bovenstroom van je persoonlijk leiderschap.
Voor een duurzame gedragsverandering is het van belang dat je ook je overtuiging verandert die aan je gedrag ten grondslag ligt. De verandering van je overtuiging is niet zichtbaar voor de ander, maar heeft wel veel impact op het gedrag dat je laat zien. Ik noem dit groeien op de onderstroom van je persoonlijk leiderschap.

Persoonlijk leiderschap: De dramadriehoek doorbreken

Om van het patroon van de dramadriehoek te doorbreken is de mindset ‘Ik ben ok, Jij bent ok’ een belangrijke basis. Daarnaast vraagt het de volgende ontwikkelingen in je persoonlijk leiderschap:

• De Redder leert om zich kwetsbaar op te stellen en zijn gevoelens te uiten. Hierdoor daalt hij af van zijn troon van onaantastbaarheid en herstelt hij de gelijkwaardigheid in de relatie. Hij biedt zijn hulp aan vanuit respect voor wie de ander is en voor wat de ander kan en doet.
• Het Slachtoffer leert vertrouwen op zijn eigen mogelijkheden en competenties. Van hieruit gaat hij staan voor wat hij belangrijk vindt, en spreekt hij zijn behoeften en grenzen uit. Hij vraagt hulp bij wat hij lastig vindt vanuit zijn eigenheid en eigen kracht.
• De Aanklager leert om in een gesprek verbinding te maken en te houden met zijn gesprekspartner. Hij stelt vragen aan de ander en staat open voor de ideeën en oplossingen voor de ander. Zijn eigen ideeën brengt hij assertief naar voren, in verbinding en met respect voor de ander en voor zichzelf.

De dramadriehoek in training en coaching

Het model van de dramadriehoek kun je in training en coaching gebruiken om deelnemers of coachees inzicht te geven in hun interactiepatronen en ze te ondersteunen bij het doorbreken van de interactie binnen de dramadriehoek.
Wanneer je trainer of coach bent en hier meer over wilt leren, kun je terecht in onze Opleiding Transactionele Analyse voor Trainers en Coaches. Je leert dan hoe je krachtige TA-modellen, zoals de Dramadriehoek, kunt inzetten in je training of coaching.

Meer over Transactionele Analyse

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor coachen met Transactionele Analyse of andere verdiepende coachingsmethodieken? Lees dan:

• Transactionele Analyse in coaching
• Transactionele Analyse en Strooks
• Het OK-venster in Transactionele Analyse

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Werkvormen Coaching
• Toolbox Persoonlijke Ontwikkeling voor Trainers
• Toolbox Coaching Theorie

Opleidingen in coachen en trainen

Zoek je een vervolgopleiding waarin je je als coach of loopbaancoach persoonlijk en professioneel verder kunt ontwikkelen? Dan kun je bij Blankestijn & Partners bijvoorbeeld terecht in de volgende opleidingen:

• Opleiding Transactionele Analyse voor Trainers en Coaches
• Post-HBO Opleiding Coachen met Ziel en Zakelijkheid
• Post-HBO Opleiding Trainen met Ziel en Zakelijkheid