Begeleiden van Familieopstellingen

Binnen systemisch werken zijn familieopstellingen een van de bekendste werkvormen. In dit blog leg ik je uit wat een familieopstelling is, en hoe je een familieopstelling begeleidt in je coaching.

Wat is een familieopstelling

Een familieopstelling is een ruimtelijke weergave van het innerlijk beeld dat de coachee heeft van zijn systeem van herkomst. Hierbij worden vader, moeder, broers en zussen opgesteld, en soms ook eerdere generaties. Het doel van een familieopstelling is de coachee diepgaand inzicht te geven in de systemische bagage die zijn coachvraag beïnvloedt.
Je kunt op diverse manieren een familieopstelling maken, zoals een tafelopstelling met poppetjes, een familieopstelling met grondplaten of een tafelopstelling met blokken. Ook wanneer je graag buiten coacht, kun je werken met familieopstellingen. De coachee kiest dan voorwerpen en materialen die op jullie pad komen om zijn familieleden te representeren. Buiten een 1-op-1 coachingssetting wordt veel gewerkt met representanten. In de familieopstelling representeren dan mensen uit de groep de verschillende familieleden of andere elementen die worden opgesteld.
Het systemisch werken met familieopstellingen is geïntroduceerd door Bert Hellinger. Voorbeelden van familieopstellingen zijn Het familietableau en De systemische roots van huidig issue.

Het systemisch gewaarzijn van de coach

Als coach ben je zelf een belangrijk instrument bij het begeleiden van een familieopstelling. Een aantal aandachtspunten hiervoor zijn:

• Fysiek aanwezig zijn: zorg ervoor dat je als coach niet alleen vanuit je hoofd aanwezig bent, maar dat je vooral ook in verbinding bent met je lijf. Zo kun je zelf tijdens de opstelling gewaarzijn van het energetisch veld van de familieopstelling.
• In verbinding met jouw systeem van herkomst: wees je ervan bewust dat jouw ouders achter je staan, en daarachter je grootouders en daarachter je overgrootouders, enzovoorts. Ze staan achter je met alles wat zij mee dragen.
• Het Lege Midden: dit is de plek in jezelf van ‘zijn’ in plaats van ‘doen’, van ‘waarnemen wat er is’ in plaats van ‘analyseren waarom iets er is’, van diep respect voor wat je aantreft in het systeem van de coachee zonder je er verantwoordelijk voor te gaan voelen. Het Lege Midden is de plek waar alles dat zich aandient ok is.
• Vertragen: neem alle rust en tijd voor de opstelling; dat geeft de coachee de gelegenheid om fysiek en emotioneel waar te nemen wat de familieopstelling met hem doet. Vertragen geeft verdieping.

Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen

Verdiepende vervolgopleiding voor coaches!

Je ontwikkelt essentiële systemische vaardigheden, krijgt kennis en inzicht in de belangrijkste systemische kaders en leert familieopstellingen vakbekwaam begeleiden.

Bekijk de Opleiding Systemisch Coachen

Systemische contractering voor een familieopstelling

Welke werkvorm of methodiek je ook kiest tijdens een coachingsgesprek, je keuze is altijd ten dienste van de ontwikkeling van de coachee in relatie tot zijn coachvraag. Dat geldt dus ook voor het inzetten van een familieopstelling.
Voordat je met de familieopstelling begint doe je nog een specifieke contractering voor het doel van de opstelling. Dit doel moet uiteraard passen binnen het coachcontract van het gehele coachingstraject.

Enkele voorbeelden van thema’s voor een familieopstellingen in een coaching traject zijn:

• Ik vind het moeilijk om mijn eigen keuzes te maken.
• Ik kom vaak in een conflict terecht met mensen die boven mij staan in de hiërarchie.
• Ik ben altijd voor anderen aan het zorgen, en daarmee put ik mezelf voortdurend uit.
• Ik neem nooit de tijd om te genieten of ontspannen, en mijn partner klaagt hierover.
• Ik maak me klein en onzichtbaar, maar daardoor bereik ik minder dan ik wil.

Het opbouwen van de familieopstelling

Het doel voor de familieopstelling beïnvloedt wie en wat de coachee gaat opstellen, en ook welke interventies jij als coach doet gedurende de opstelling.
Een basis familieopstelling bestaat uit het opstellen van de vader en moeder van de coachee, en de coachee zelf. Het gaat hierbij om het innerlijk beeld van de coachee:

• Hoe heeft hij de afstand tussen zijn ouders ervaren en wat is de kijkrichting van vader en van moeder?
• Welke plek nam hij zelf in ten opzichte van zijn vader en ten opzichte van zijn moeder, en wat was zijn kijkrichting?

Soms geeft dit al zoveel informatie over de coachvraag dat verdere uitbreiding van de opstelling niet nodig is.
Vervolgens kun je de broers en zussen laten opstellen, inclusief miskramen, abortussen en overleden kinderen. Ook hierbij gaat het om de plek, kijkrichting en onderlinge afstanden tussen de kinderen en ook hun afstand ten opzichte van hun vader en hun moeder.
Je kunt ook eerdere generaties opstellen, zoals de grootouders, overgrootouders, enzovoorts, of de vrouwenlijn of de mannenlijn. Relateer je keuze altijd aan de coachvraag; stel niet op ‘omdat het altijd interessant is’. Genoeg is genoeg.
Tijdens een familieopstelling kun je niet alleen mensen opstellen, maar ook thema’s die een belangrijke rol spelen in de systemische bagage van het familiesysteem. Dit thema kan spontaan opkomen tijdens de familieopstelling, of vooraf al bepaald zijn door de doelstelling van de opstelling. Thema’s die je bijvoorbeeld kunt tegenkomen in familieopstellingen zijn: rouw/verlies/dood, misbruik, angst, liefde, levensenergie, ziekte, conflicten, eigenheid, trouw.
Neem telkens als een nieuw persoon of element aan de familieopstelling wordt toegevoegd, de tijd om de coachee de plek en kijkrichting van deze persoon of element te laten bepalen. Na het inbrengen van iets nieuws kunnen de al opgestelde mensen of elementen van plek veranderen. Geef hier ruimte voor.
Vraag regelmatig aan de coachee wat de opstelling fysiek en emotioneel bij hem doet, en neem ook zelf als coach waar wat jij ervaart in het systemisch veld van het familiesysteem.

Systemisch waarnemen tijdens de opstelling

Binnen systemisch werken neem je fenomenologisch waar. Fenomenologisch waarnemen houdt in dat je waarneemt wat er is, je neemt waar wat er te zien, ruiken, horen, voelen is. Je neemt waar zonder oordeel en zonder analyse. Je probeert dus niet te duiden of verklaren wat je waarneemt.
Wanneer je fenomenologisch waarneemt vallen je vaak wel dingen op. Door dit te benoemen wordt de coachee zich bewuster van wat er is en van wat hij heeft aangetroffen in zijn familiesysteem. Daar is niets aan te veranderen, wel kun je de coachee ondersteunen hoe hij hier op dit moment van zijn leven mee om kan gaan.

Verstrikkingen en systemische wetmatigheden

Wanneer je fenomenologisch waarneemt, kunnen de drie systemische wetmatigheden een hulpmiddel zijn om patronen in het familiesysteem te vinden. De drie systemische wetmatigheden zijn:

• Ordening: de verticale ordening tussen de generaties en de horizontale ordening tussen broers en zussen.
• Erbij horen: alle familieleden horen bij het familiesysteem, ook als er niet (meer) mee gesproken wordt of als ze aan de andere kant van de wereld wonen.
• Balans in geven en nemen: ouders geven meer aan hun kinderen dan ze ontvangen, en hun kinderen geven weer meer aan hún kinderen, enzovoorts. Zo is het in het grotere familiesysteem in balans.

Wanneer een of meer van de systemische wetmatigheden verstoord zijn door de generaties heen, kan de coachee onbewust verstrikt zijn in een diepgeworteld familiepatroon. Deze verstrikking is vaak direct te herleiden tot de coachvraag en het afgesproken doel van de opstelling.

Helende bewegingen in familieopstellingen

De familieopstelling legt bloot in welk systemisch patroon de coachee verstrikt zit. Na deze bewustwording begeleid je de coachee met wat we in systemisch werken een ‘helende beweging’ noemen. Een helende beweging herstelt de verstoring in een systemische wetmatigheid, waardoor de coachee zich vrijer voelt om andere keuzes te maken in zijn huidige gedrag en functioneren.

Voorbeelden van helende bewegingen zijn bijvoorbeeld:

• Ouders eren, waardoor de coachee zijn plek als kind van zijn ouders inneemt.
• Ballast en teruggave, waardoor de coachee ruimte maakt voor zijn eigenheid en het leven van zijn eigen leven.
• Het nemen van jezelf, waardoor de coachee zichzelf kan aanvaarden in al zijn grootsheid.
• Horizontale ordening herstellen, waardoor de coachee zijn eigen plek ten opzichte van zijn broers en zussen inneemt (zie de Familieopstelling Eigen plek in horizontale ordening).
• Afbakening, waardoor de coachee de verticale en horizontale grenzen herstelt en zijn kind-plek weer inneemt.

Afronden van een familieopstelling

Wanneer je net start met het begeleiden van familieopstellingen heb je wellicht de neiging om bij de afronding van de opstelling een actieplan met de coachee te gaan maken. Je vraagt de coachee dan wat hij de komende tijd concreet gaat doen met zijn inzichten uit de familieopstelling. Hoe verantwoord dit ook klinkt, en vaak ook is, na een familieopstelling is dit echt een afrader. Waarom?
De kracht van een familieopstelling zit hem in het fysiek en emotioneel ervaren, en van hieruit ontstaat ook inzicht. Fysiek en emotioneel ervaren hebben een langere doorwerktijd dan de mentale inzichten in ons hoofd, en een ander soort wijsheid. Met het maken van een actieplanning breng je je coachee naar zijn hoofd, waardoor de fysieke en emotionele wijsheid minder ruimte krijgt.
De afronding van een familieopstelling vraagt van de coach vertrouwen in deze wijsheid, zonder de resultaten te willen controleren. Oogst de fysieke en emotionele ervaringen en de inzichten die de familieopstelling de coachee heeft gebracht. Koppel de ervaringen en inzichten aan het afgesproken doel van de opstelling. En dan …. laat je het los. De coachee neemt de impactvolle ervaring van de familieopstelling mee naar huis.

In het volgende coachingsgesprek vraag je de coachee hoe het hem is vergaan na de familieopstelling. In de meeste gevallen zal je versteld staan van wat er in beweging in gezet.

Familieopstellingen leren begeleiden

Wanneer je het werken met familieopstellingen wilt toevoegen aan de coachingsmethodieken die je als coach al in huis hebt, kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen. Je krijgt dan inzicht in de systemische principes, leert diverse familieopstellingen vakbekwaam begeleiden, en onderzoekt je eigen systemische bagage als coach.
In de Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer onderzoek je je magische plek en je dienende plek als teamcoach met behulp van familieopstellingen. Voor het begeleiden van teams leert je systemisch werken vanuit teamopstellingen en organisatieopstellingen.
Wanneer je systemisch wilt leren werken met loopbaanthema’s binnen loopbaancoaching, dan is de Opleiding Systemisch Loopbaancoach een passende keuze. Hier leer je onder andere diverse loopbaanopstellingen begeleiden.

Meer over Systemisch Werken en Familieopstellingen

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor systemisch werken en het begeleiden van familie opstellingen? Lees dan:

• Wat betekent systemisch werken in loopbaancoaching?
• Familieopstellingen in coaching en training (video)
• De systemische plek van de loopbaancoach
• Systemisch contracteren in teamcoaching

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Systemisch coachen
• Werkvormen coaching
• Loopbaancoaching

Opleidingen over Systemisch Werken en Opstellingen

Wil je meer leren over systemisch werken en het begeleiden van opstellingen? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen

• Opleiding Systemisch Coachen met Familieopstellingen
• Opleiding Systemisch Loopbaancoach
• Post-HBO Opleiding Systemisch Teamcoach en Teamtrainer