Gestalt in een nieuw jasje
Gestalt is een therapievorm uit de vorige eeuw, maar brengt nog steeds een verdiepende en kernachtige persoonlijke groei.
Gestalt is een therapievorm uit de vorige eeuw, maar brengt nog steeds een verdiepende en kernachtige persoonlijke groei.
Artikel in Tijdschrift voor Coaching, 2016 – nr 4
Gestalt is weliswaar een therapievorm uit de vorige eeuw, maar geenszins stoffig te noemen. De methodiek stamt uit dezelfde tijd als de nu nog veel gebruikte Transactionele Analyse, en werkt net zo verdiepend als de populaire familie- en organisatieopstellingen. Gestalttherapie bekijkt de mens als totaal organisme en is erop gericht om de cliënt in contact te brengen met zichzelf, met zijn kern en met de wereld waarin hij leeft. En dat levert ook vandaag de dag nog steeds een waardevolle bijdrage aan het ontwikkelingsproces van de coachee.
Wat is Gestalt?
Gestalttherapie is ontwikkeld door Fritz Perls en beschreven door Perls, Hefferline en Goodman in ‘Gestalttherapy. Excitement and Growth in the human Personality’ (1951). Gestalttherapie bekijkt de mens als totaal organisme en is erop gericht om de cliënt in contact te brengen met zichzelf, met zijn kern en met de wereld waarin hij leeft.
Uitgangspunt
Perls vatte ooit de Gestalttherapie samen met de uitspraak: ‘Ik en jij, hier en nu’. In het hier-en-nu ontvouwen zich alle patronen. Patronen in hoe je contact maakt met jezelf, en met de mensen in je omgeving. Het uitgangspunt van Gestalt is dat ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen leven zodra hij lichamelijk volwassen is. Doordat in spannende of onzekere situaties in het heden, emotioneel ‘onaffe’ situaties uit het verleden resoneren, gedragen we ons niet altijd als een verantwoordelijk volwassene.
Gewaarzijn
Door te leren gewaarzijn wat er in en om ons heen gaande is, in plaats van te vluchten, vechten of verstijven, treedt het zelfhelend vermogen in werking en kan de ‘onaffe Gestalt’ rond gemaakt worden.
Groeien in ‘gewaarzijn’ in het ‘hier-en-nu’ is daarmee een wezenlijk onderdeel in Gestalt. Dat geldt zowel voor het ontwikkelingsproces van de cliënt als voor de ontwikkeling van de coach zelf. Hoe meer je als coach gewaar bent van wat je doet, voelt en denkt, hoe meer je jezelf als instrument kunt inzetten tijdens de coaching.
Snel tot essentiële leerthema's doordringen met Gestaltmethodiek
Tweedaagse methodiektraining voor coaches, trainers, managers, opleiders en teamcoaches
De kern
Gestalt is een therapievorm die uiteindelijk gericht is op het afronden van ‘onaffe situaties’. In de therapie zoek je de onaffe situatie die aan de oorsprong staat van een ineffectief patroon in het heden. Het gaat hierbij vaak over situaties die vroeger in het gezin van herkomst zijn voorgevallen, en emotioneel nog ‘niet rond’ zijn. De Gestalttherapeut nodigt de cliënt dan uit om contact te maken met de oude situatie, en het verdriet, de angst of de boosheid alsnog te doorleven. De heftige emotionele sessies, waarbij met een mattenklopper slaan op kussens zeker niet geschuwd werd, lijken in deze tijd wat ‘jaren zeventig’.
Het gewaarzijn van een ‘onaffe situatie’ in het heden, al dan niet met een doorkijkje naar het verleden, vergroot het persoonlijk inzicht en zelfbewustzijn. Je wordt je bewust van je gevoelens en emoties en kunt de onderliggende persoonlijke behoeften niet (meer) ontkennen. Deze behoeften geven aanwijzingen voor gedragsalternatieven in de dagelijkse praktijk.
Gestalt prayer
I do my thing en you do your thing. (Perls, 1969) |
Organisatie
Het druk hebben, denken, analyseren en heel veel doen, zijn geweldige ingrediënten om niet gewaar te zijn van wat er in het hier-en-nu speelt bij jezelf in relatie tot de gewenste situatie. Om je bewust te worden van wat je werkelijk bezig houdt, moet je vertragen. Er is een pas op de plaats nodig om de vijf vragen voor gewaarzijn te beantwoorden. Binnen het hoge tempo en de grote drukte van een organisatie is dit doorgaans niet de meest populaire boodschap. Men kiest liever voor een ‘duidelijke analyse en een praktische oplossing’.
Wanneer je de rust neemt om te oefenen in gewaarzijn, brengen de vijf vragen echter verrassend snel de kern van het probleem boven water. De pragmatische aanpak van Gestalt neemt de storingen die de cliënt in het hier-en-nu bezig houdt als ingang. Daarmee ga je aan de slag met praktijkcasuïstiek die bij de cliënt ‘op de voorgrond staat’ en heb je ‘een gespreksthema waar energie op zit’ om mee aan de slag te gaan.
Vertragen om te versnellen |
Oud en nieuw
In de traditionele Gestalttherapie werd vooral gewerkt met casuïstiek uit privésituaties. Inmiddels is persoonlijke ontwikkeling ook in organisaties gemeengoed geworden. Alles wat de cliënt ‘in het hier-en-nu’ bezig houdt, kan met de Gestaltbenadering doeltreffend en diepgaand worden onderzocht.
Het grote probleem van organisatie-verandering is dat men na de het doorvoeren van een nieuwe structuur blijft steken. In Gestalttermen zou je kunnen zeggen dat veel managers en medewerkers te weinig contact hebben met de gewenste gedragsverandering die daar bij hoort. Wanneer Gestalt ingezet wordt om het ‘gewaar zijn’ bij mensen die dit betreft te faciliteren en op te merken op welke manier de mensen het contact met het veranderingsproces vermijden, zou de kern van de stagnatie snel boven water komen en heeft de organisatieverandering een echte kans op succes.
Patronen in contact maken
Gestalt focust zich op de manier waarop je in het hier-en-nu contact maakt met jezelf en met de mensen in je omgeving en de manier waarop je dit contact vermijdt. Contact is geen status quo; het is een doorlopend proces van contact maken en contact verbreken. Dit proces wordt gekenmerkt door twee componenten:
In een ‘gezonde’ manier van contact maken wisselen verbinding en afscheiding elkaar af, als een soort basisritme. Storingen in dit basisritme kunnen een aantal oorzaken hebben:
Het herkennen van patronen in contact maken helpt zowel bij het versnellen van individuele veranderingsprocessen, als bij team- en organisatieveranderingen.
Patronen ontvouwen zich in het hier-en-nu |
Ik benoem hier een aantal veel voorkomende patronen van contactvermijding en het ontwikkelingspunt dat in het patroon besloten ligt.
Deflectie
Je vermijdt alle directheid in het contact met anderen, bijvoorbeeld door vaag te zijn, zacht te praten, te lachen bij wat je zegt, te praten in ‘je’ en ‘wij’, vragende opmerkingen te maken of te praten in diplomatentaal. De cliënt kan leren om directer te zijn op 3 aspecten: ik-taal (ik ben de zender), wat wil ik precies zeggen (de boodschap), voor wie is de boodschap bedoeld (contact maken met de ontvanger).
Projectie
Je verlegt de grens tussen jezelf en de ander een beetje in het voordeel van jezelf door aspecten die je van jezelf moeilijk kunt aanvaarden aan anderen toe te schrijven. Het gaat hierbij zowel om positieve als negatieve aspecten van jezelf. De uitdaging is hier om de aspecten van jezelf die je buiten je projecteert weer toe te eigenen en er ‘ik’ tegen te zeggen. Je neemt dan verantwoordelijkheid voor alle mooie aspecten van jezelf en voor je schaduwkanten.
Confluentie
Je vloeit samen met de ander(en), waardoor je niet meer kunt onderscheiden wat van jou is en wat van de ander. Je praat in termen van ‘wij’ en niet vanuit ‘ik’, doordat de contactgrens is verdwenen. Je cliënt kan dit onderscheid leren door o.a. zijn eigen grenzen te gaan ervaren en voelen. ‘Wij’ wordt dan ‘ik en jij’, waardoor er een ontmoeting tussen twee individuen kan plaatsvinden.
Introjectie
Je neemt ideeën, informatie, opdrachten, gedragspatronen, etc. over zonder te onderzoeken of je het hier mee eens bent. Je slikt ze zonder ze te proeven, waardoor ze soms letterlijk zwaar op de maag gaan liggen. De cliënt kan leren om (alsnog) kieskeurig te zijn. Dan ga je de ingeslikte ideeën en patronen samen onderzoeken in relatie tot zijn eigen normen en waarden. Wat aan introjecties dan blijkt niet te passen, kan de cliënt teruggeven aan de afzender. Deze gesprekken, die uiteindelijk helend zijn, gaan nogal eens gepaard met angst op afwijzing of uitstoting.
Contactvermijdende patronen
· Deflectie · Projectie · Confluentie · Introjectie |
Ontwikkelingspunten
· Direct en duidelijk zijn · Verantwoording nemen · Scheiden van mijn en dijn · Kritisch en kieskeurig zijn |
Gestalt in transpersoonlijk perspectief
In de huidige samenleving zijn veel mensen op zoek naar persoonlijke en spirituele groei. De enorme belangstelling voor bijvoorbeeld mindfullnesstrainingen, yoga en zen-meditatie is hiervan een illustratie. Dit zijn spirituele stromingen waarbij ‘in het hier-en-nu zijn’ en ‘gewaarzijn’ thema’s zijn, net als bij Gestalt. Gestalt is een therapiestroming, gericht op persoonlijke groei en het versterken van je ego.
Mensen die bezig zijn met spiritualiteit kunnen soms dwars zijn van het versterken van hun ego. Het gevolg is dat ze ‘zweverig’ kunnen worden, en hun idealen niet gerealiseerd krijgen in de aardse werkelijkheid. Door je ego te versterken met persoonlijke groei, bijvoorbeeld vanuit Gestalt, vergroot je je stevigheid en persoonlijke kracht. Wanneer je van hieruit je ego ten dienste leert stellen van het grote geheel, kun je een bijdrage aan de wereld leveren die je persoonlijkheid overstijgt. Je persoonlijke groei staat dan in transpersoonlijk perspectief.
Transpersoonlijke variant Gestalt gebed
You are me It is obvious You cultivate the flower in yourself I support you Thich Nhat Hanh |
In mijn visie kunnen persoonlijke en spirituele ontwikkeling elkaar versterken. In persoonlijke groei onderzoek je je geijkte patronen in relatie tot de buitenwereld. Door die te doorbreken kom je dichter bij ‘wie je in wezen bent’, dichter bij je kern, je ziel. Spirituele ontwikkeling versterkt het contact tussen jou en het grotere geheel. Hierdoor kun je gemakkelijker vanuit ‘je ware zelf’ acteren in de buitenwereld.
Op deze manier kan ‘Gestalt’ onderdeel worden van persoonlijke en spirituele ontwikkeling in mensen, teams en organisaties. Een passend perspectief voor deze turbulente tijd.
Lees verder:
Of bekijk de Toolboxes over Gestalt: