Wat is Trainen op de Bovenstroom en Onderstroom?

Regelmatig krijg ik de vraag: Wat is onderstroom en bovenstroom? En wat bedoel je met trainen op de bovenstroom en onderstroom?
In dit blog leg ik uit wat onderstroom en bovenstroom is, geef ik je inzicht in de bovenstroom en onderstroom van trainingen. Hierbij maak ik een verschil tussen vaardigheidstrainingen en trainingen persoonlijke ontwikkeling.

Wat is Bovenstroom?

De bovenstroom in veranderingsprocessen is wat er zichtbaar gebeurt in de praktijk. De bovenstroom gaat over wat mensen doen, en met welk gedrag anderen hierop reageren.
Wanneer iemand zijn gesprekspartner regelmatig onderbreekt en dan zijn eigen verhaal gaat vertellen, is dit concreet waarneembaar gedrag. Gedrag dat op de gesprekspartner wellicht het effect heeft dat hij stopt met zijn verhaal vertellen. Ook dit is gedrag dat iedereen kan waarnemen. Actie en reactie op de bovenstroom.

Mensen hebben soms een andere intentie met hun eigen gedrag, dan hoe hun zichtbare gedrag op de gesprekspartner overkomt. Ze krijgen dan een andere reactie dan waar ze op gehoopt hadden. Dit kan leiden tot veel miscommunicatie en verstarring in de bovenstroom van een veranderingsproces.

De Bovenstroom in Trainingen

Vaardigheidstrainingen richten zich op de bovenstroom van gedragsverandering. Trainen op de bovenstroom betekent dat je deelnemers bewust maakt van hun gedrag en het effect van hun gedrag op de gesprekspartner, en ze nieuwe vaardigheden leert waardoor ze effectiever gedrag kunnen inzetten in hun (werk of privé) omgeving.
Trainingen op de bovenstroom richten zich op zichtbaar gedrag en het effect hiervan op de mensen in je omgeving, bijvoorbeeld collega’s, klanten, medewerkers of vrienden, buren en familieleden.

Een effectieve training op de bovenstroom is opgebouwd met de 4 leerstappen in de Leercyclus Kolb binnen het grotere kader van de Programmeerkristal. De trainer zal zijn deelnemers coachend trainen bij het daadwerkelijk in de vingers krijgen van de nieuwe vaardigheden en bij het effectief inzetten van nieuw gedrag in de praktijk.

Post-HBO Opleiding Trainen met Ziel en Zakelijkheid

Word Vaardigheidstrainer en Trainer Persoonlijke Ontwikkeling

NOBTRA erkende opleiding waarin je leert trainen op de bovenstroom en onderstroom, en je persoonlijke impact als trainer vergroot.
Leer het trainersvak!

Bekijk de Trainer Opleiding

Wat is Onderstroom?

De onderstroom in veranderingsprocessen is wat er binnenin mensen leeft, en is onzichtbaar voor anderen. De onderstroom kan sterk of zwak zijn, en beïnvloedt wat er zichtbaar op de bovenstroom gebeurt. Zo kan de onderstroom een veranderingsproces versnellen of juist afremmen.

Wanneer iemand zijn gesprekspartner regelmatig onderbreekt en dan zijn eigen verhaal gaat vertellen, roept dit gedrag op de onderstroom bij de gesprekspartners wellicht irritatie op, een knoop in zijn buik, of gedachten als ‘Jij bent niet geïnteresseerd in mij /  in mijn verhaal’. Deze gevoelens, fysieke reacties en gedachten zijn voor anderen niet zichtbaar. Ze zijn de onderstroom die de zichtbare reactie van de gesprekspartner in sterke mate beïnvloeden. Zo kan de gesprekspartner op de bovenstroom bijvoorbeeld reageren met het verwijt ‘Jij luistert ook nooit naar mij!’ of met niets meer te zeggen en af te toe te knikken. Een zichtbaar tafereel op de bovenstroom, gedreven door gevoelens, fysieke reacties en gedachten op de onderstroom.

De Onderstroom in Trainingen

In trainingen bestaat de onderstroom uit emoties die leren en ontwikkelen oproept, uit overtuigingen en fysieke reacties die de gedragsverandering beïnvloeden, en uit zingevingsthema’s als persoonlijke drijfveren, waarden, visie en missie. Deze krachten in de onderstroom hebben grote invloed op de leermotivatie van de deelnemer tijdens de training, en op zijn eigenaarschap om het geleerde ook werkelijk in de praktijk te gaan brengen.

De Onderstroom in Vaardigheidsrainingen

Bij een vaardigheidstraining die gericht is op de bovenstroom, is het aan te raden om korte interventies te doen op de onderstroom, wanneer er sprake is van weerstand, spanning en/of emoties bij deelnemers. Aandacht voor de onderstroom kan dan een wereld van verschil maken op het leergedrag op de bovenstroom.
Zo kunnen opmerkingen als ‘Ik snap dat je het spannend vind. Het is ook een spannende oefening.’ of ‘Ik zie dat je op het puntje van je stoel zit. Heb je er zin in?’ een wereld van verschil maken in het leerklimaat van je training. En vragen als ‘Wat heb je hierin van mij als trainer nodig in de begeleiding?’ of ‘Waar word jij enthousiast van?’ beïnvloeden de leermotivatie en het eigenaarschap van de deelnemer.
Je kunt een vaardigheidstraining ook verder verdiepen naar een training persoonlijke ontwikkeling.

De Onderstroom in trainingen Persoonlijke Ontwikkeling

In trainingen op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en persoonlijk leiderschap ga je dieper op de onderstroom in dan in een ‘vaardigheden-plus’ training. Afhankelijk van het trainingsthema en de trainingsdoel onderzoeken de deelnemers dan diepgaand de overtuigingen die hun gedrag beïnvloeden, verkennen ze hun emoties en de onderliggende behoeften, vergroten ze hun lichaamsbewustzijn en/of onderzoeken ze hun waarden, visie en persoonlijke missie.

In een training persoonlijke ontwikkeling leren de deelnemers ook van de persoonlijke processen van elkaar. De herkenning van elkaars ‘plek der moeite’ kan steun geven, maar de verschillen in de onderstroom kunnen ook het eigen perspectief verruimen en nieuwe inzichten geven. Het faciliteren van het groepsleren op de bovenstroom en onderstroom van het leerproces is dan ook een belangrijk aandachtspunt voor de trainer.

Doordat je dieper werkt in de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers vraagt dit van jou als trainer een dieper inzicht in persoonlijke veranderingsprocessen, een liefdevolle én kernachtige trainingsstijl, verdiepend trainersvakmanschap met methodieken op de onderstroom en bovenstroom, en diepgaand inzicht in je eigen kwaliteiten, valkuilen, passie en ‘rode knoppen’ als trainer.

Het Stermodel voor Trainen op Onderstroom en Bovenstroom

Het Stermodel van Blankestijn & Partners is een train-de-trainer model dat je helpt bij het trainen op de bovenstroom en de onderstroom. Het Stermodel bestaat uit zes ontwikkelingsniveaus. Op de bovenstroom gaan het gedrag en omgeving niveau over de zichtbare verbale en non-verbale communicatie van iemand, en het effect daarvan op mensen in zijn omgeving.
Op de onderstroom vind je in het Stermodel het emotionele, fysieke en mentale niveau. Deze drie ontwikkelingsniveaus vormen samen de onderliggende patronen die het zichtbare gedrag op de bovenstroom beïnvloeden.
Op een diepere laag in de onderstroom bevindt zich het zingeving niveau. Hierbij gaat het over de drijfveren, waarden, missie en visie. Wanneer iemand verbinding heeft met zijn zingeving, en dit tot uiting komt in zijn handelen geeft dit kracht, energie en enthousiasme.
Je kunt het Stermodel van de zes ontwikkelingsniveaus gebruiken om te kijken naar de groei en ontwikkeling van mensen, teams en organisaties.

Voorbeelden van Trainingen op de bovenstroom en onderstroom

In andere blogs geef ik voorbeelden van trainingen op de onderstroom en bovenstroom.

• Training Ontwikkelen: 3x Training Persoonlijk Leiderschap (Covey) op Boven- en Onderstroom
• Training Ontwikkelen: 3x Training Geweldloze Communicatie op Boven- en Onderstroom
• Training Ontwikkelen: 3x Vaardigheidstraining  op Boven- en Onderstroom

Lees ze eens, misschien vind je er inspiratie voor jouw trainingen.

Meer over Trainen op de Bovenstroom en Onderstroom

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor trainen? Lees dan:

• 11 Interactie vormen voor Trainers
• 15 tips voor trainers: Vergroot je impact!
• 5 tips om een goede trainer te worden

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Training ontwikkelen
• Toolbox Trainingsmethodieken
• Toolbox Communiceren met Ziel en Zakelijkheid

Opleidingen over Trainen op de Bovenstroom en Onderstroom

Zoek je een opleiding waarin je meer leert over Trainen op de Bovenstroom en Onderstroom? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Post-HBO Trainer Opleiding: Trainen met Ziel en Zakelijkheid
• Post-HBO Opleiding Trainer-Coach met Ziel en Zakelijkheid
• Cursus Train de Trainer