Inzicht in stress

Wat is stress? Is stress altijd ongezond?
In dit artikel wordt stress gedefinieerd, wordt uitgelegd wanneer stress gezond en ongezond is, en wanneer een situatie stress kan opleveren.

Definities van stress

Het Engelse woord ‘stress’ betekent letterlijk druk of spanning. Het begrip ‘stress’ is afkomstig uit de wereld van de techniek, zoals bouwkunde, om aan te geven hoe groot de kracht of druk is die kan worden uitgeoefend op bruggen of viaducten, zonder dat er schade ontstaat. Zo omschreven heeft stress dus te maken met het verband tussen belasting (draaglast) en belastbaarheid (draagkracht).
Sinds de jaren dertig in de vorige eeuw wordt het begrip ‘stress’ ook gebruikt in de psychologie en de geneeskunde. Met stress wordt dan de spanning bedoeld die optreedt bij een (dreigende) verstoring van het evenwicht tussen de draaglast en de draagkracht van een persoon.
Enkele andere definities zijn: Stress betekent dat de omgeving eisen stelt aan iemand waaraan hij niet kan of meent te kunnen voldoen. Werkstress betekent een verstoorde balans tussen werkeisen en de persoonlijke omstandigheden om aan die eisen te voldoen.

Het verschil tussen gezonde en gezonde stress

Maar stress is niet alleen maar negatief. Zonder stress zouden we doodgaan. We dragen voortdurend een zekere stress met ons mee. De problemen komen pas wanneer we minder of meer stress hebben dan we willen of aankunnen.
We reageren voortdurend met een stressreactie. In een noodsituatie kunnen de snelheid en kracht van de reactie ons de impuls geven een leven te redden. Maar als de reactie al te sterk is, te lang aanhoudt of buiten verhouding is gezien de situatie, verliezen we het vermogen ermee te leven en beginnen we slecht te functioneren, worden ziek of voelen ons bedreigd. Diezelfde stress die ons leven kan redden kan ook dodelijk zijn voor ons, tenzij we zorgen dat we onze stressniveaus kunnen beheersen. Iedereen moet dus in staat zijn met stress te leven.
Iedereen heeft een zekere mate van stress of spanning nodig om te kunnen functioneren. Daarbij moet wel onderscheid gemaakt worden tussen een stressreactie en een toestand van stress. De stressreactie op zichzelf is vaak nuttig en noodzakelijk, maar de toestand van stress waarin iemand uiteindelijk terecht kan komen, kan ongezond en schadelijk zijn. De toestand van stress is dan een optelsom van stressreacties waarvan iemand niet of onvoldoende herstelt.
In onderstaande figuur is het verband weergegeven tussen stress en prestatie. Op de horizontale as wordt de hoeveelheid stress waarvan sprake kan zijn, weergegeven. Hoe meer je naar rechts gaat op deze as, des te meer stress er aanwezig is. Op de verticale as wordt de prestatie weergegeven. Hoe meer je op deze as omhoog gaat, des te hoger de prestatie.

Figuur: Het verband tussen stressniveau en prestatieniveau

Uit de figuur blijkt dat zowel bij zeer weinig stress (helemaal links op de horizontale as) als bij erg veel stress (helemaal rechts op de horizontale as) de prestatie sterk vermindert. De prestatie is maximaal bij een gemiddeld stressniveau. Een gemiddelde hoeveelheid stress is het beste (optimaal) om te komen tot een maximale prestatie.
Een voorbeeld hiervan is een hoogspringer die voor een moeilijke sprong een zekere mate van spanning nodig heeft. Deze spanning zorgt voor de juiste concentratie en een goede lichamelijke voorbereiding op de sprong. Bij een te geringe spanning is de kans groot dat de sprong te nonchalant of met te weinig kracht wordt uitgevoerd. Te veel spanning gaat echter blokkerend werken, waardoor de atleet de souplesse mist om over de lat te komen.

Coach Opleiding: Coachen met Ziel en Zakelijkheid

Coachen op de boven- én onderstroom!

Je leert een palet aan verdiepende en resultaatgerichte coaching methodieken en werkt intensief aan je persoonlijke ontwikkeling als coach.
NOBCO en LVSC erkende opleiding

Bekijk de Coach Opleiding

Het verband tussen stressniveau en prestatieniveau ziet er niet voor iedereen hetzelfde uit. Dit betekent dat sommige mensen meer stress aankunnen (of zelfs nodig hebben), terwijl anderen bij een lager stressniveau tot een maximale prestatie kunnen komen. Deze individuele verschillen in de hoeveelheid stress die iemand het hoofd kan bieden, worden bepaald door twee factoren: iemands lichamelijke conditie en zijn persoonlijkheid.
Er bestaan ook tijdelijke verschillen: op het ene moment kun je meer stress verdragen dan op het andere. Om prettig en productief te functioneren moet er een evenwicht zijn tussen de hoeveelheid stress die je ervaart en de hoeveelheid die je aankunt. In feite zoeken mensen voortdurend naar dat evenwicht, waarbij het van belang is ervoor te zorgen dat je niet over je grens heen gaat.

Of een stressreactie zich ontwikkelt van een gezonde, functionele spanning naar een ongezonde stress hangt mede af van drie factoren:

• Hoe lang duurt de stressreactie?
• Hoe vaak treedt de stressreactie op?
• Hoe hevig is de stressreactie?

Naar mate de stresstoestand langer duurt, is er meer tijd nodig om daarvan te herstellen. Als er voldoende tijd is om te herstellen na een toestand van stress is de kans op negatieve gevolgen geringer.

Situaties waarop spanning wordt ervaren zijn bijvoorbeeld: lang en hard werken om de boel op tijd af te krijgen, een file, ongerustheid omdat je dochter niet op de afgesproken tijd thuis is, een presentatie moeten houden, emotioneel opgewonden zijn voor een blind date, etc. Zolang die pieken van spanning gevolgd worden door perioden van ontspanning, rust en emotionele ontlading, is er niets aan de hand. Deze vorm van stress hoort bij ons leven.

Figuur: Stress met hersteltijd

Ook als je vaak in een stresstoestand terecht komt, kan het zijn dat het lichaam onvoldoende tijd heeft zich te herstellen. Daardoor kan het gebeuren dat de ‘nieuwe’ stressreactie als het ware bovenop de vorige wordt gestapeld. De spanning kan dan hoger oplopen dan wanneer je voldoende was hersteld. Zo krijgt ongezonde stress het karakter van een optelsom.
Hetzelfde geldt voor de intensiteit van de reactie: naarmate de reactie heviger is geweest, heb je in het algemeen meer tijd nodig om te herstellen. Je moet een langere weg afleggen om weer terug te komen bij het rustniveau.
In onderstaande figuur wordt de situatie weergegeven waarbij er sprake is van een opeenstapeling van stress ten gevolge van onvoldoende herstel.

Figuur: Stress zonder voldoende hersteltijd

Door het herhaald optreden, de opeenstapeling en het onvoldoende herstel kunnen klachten optreden en kan er (blijvende) lichamelijke, emotionele en/of psychische schade ontstaan.
Het afbouwen van spanning en het zorgen voor voldoende rustmomenten is nodig voor een goed herstel en het voorkomen van ongezonde stress. De boog kan niet altijd gespannen zijn.
Neem het voorbeeld van een elastiekje. Je kunt het zonder problemen honderden keren uittrekken en weer terug laten springen. Maar rek je het uit en zet je het lang onder die spanning vast, dan verliest het na verloop van tijd zijn elasticiteit, zijn veerkracht. ‘De rek is eruit.’ En die uitspraak doen mensen die stress ervaren regelmatig.

De stresssituaties

Of een bepaalde situatie tot een toestand van stress leidt, hangt af van:

• De aard en de intensiteit van de stressrijke situatie
• Hoe ingrijpend en ernstig deze ervaren wordt.

Een situatie wordt als stressvol ervaren als

• Iemand het idee heeft dat hij de greep op de situatie verloren heeft; de persoon voelt zich hulpeloos en machteloos, omdat hij geen adequate reactie paraat heeft
• De psychische of lichamelijke integriteit in het geding is
• Er sprake is van (dreigend) verlies van (intieme) sociale contacten
• Er sprake is van onder- of overbelasting; in het eerste geval voelt de persoon zich wellicht zinloos bezig, in het tweede geval moet hij continu op het topje van zijn kunnen presteren.

Stressbeheersing

We hebben allemaal een stress-beheersingsprogramma. We hoeven ons daar niet bewust van te zijn, maar hoe meer we ons ervan bewust worden, hoe beter. De beste manier is onze stress te beheersen volgens een weldoordacht plan dat bij ons past.

Verschillende mensen kunnen verschillende niveaus van stress verdragen. Iedereen moet zijn eigen techniek voor stressbeheersing uitwerken, al naar gelang het eigen persoonlijke tolerantieniveau.

Dit zijn de eerste stappen naar een groter bewustzijn van je stressniveau:

• Hoe beïnvloedt stress jou?
• Wat zijn je grootste stressoren?
• Hoe kun je je bewuster worden van je stressreactie?
• Hoe sterk is je stressreactie en hoe lang houdt hij aan?
• Welke stress-beheersingstechnieken passen het best bij jou?

Ontwikkelingspunt voor jou als coach

Probeer de eerste stappen te zetten naar een groter bewustzijn van je stressniveau. Welke inzichten geeft dat?

Meer leren?
Wanneer je jouw impact als coach wilt vergroten, kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Post-HBO Coach Opleiding: Coachen met Ziel en Zakelijkheid
• Post-HBO Opleiding Loopbaancoaching met Ziel en Zakelijkheid

Kom kennismaken met onze visie en werkwijze in de Workshop Coachen met het Stermodel.

Meer tools voor trainers, coaches en teamcoaches

• e-Learning voor trainers, coaches en teamcoaches
• Overzicht van alle werkvormen voor coaches
• Toolbox Loopbaancoaching
• Toolbox Opbouw Coaching

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en e-learnings voor coaches, trainers en teamcoaches.