Coachend leidinggeven op bovenstroom en onderstroom

Als manager of leidinggevende wil je het beste uit je team en medewerkers halen, om met elkaar de gewenste teamresultaten optimaal te realiseren. Coachend leidinggeven is hierbij een belangrijk instrument.
In dit blog leg ik je niet alleen uit wat coachend leidinggeven betekent, maar geef ik je ook inzicht in de bovenstroom en onderstroom van coachend leidinggeven aan je team en medewerkers.

Wat betekent coachend leidinggeven?

Coachend leidinggeven betekent dat je je medewerkers en team uitdaagt en ondersteunt om zich professioneel en persoonlijk te ontwikkelen binnen hun functie en de organisatiedoelstellingen.
Bij coachend leidinggeven begeleid je je team en medewerkers volgens de drie coachingsprincipes bewustwording, eigenaarschap en resultaatgerichtheid.

• Bewustwording van gedrag en patroon
  Je vergroot het zelfinzicht van de medewerkers, onder andere in hun kwaliteiten, drijfveren, valkuilen en ineffectief gedrag. Dit doe je bijvoorbeeld door het stellen van bewustwordingsvragen, het geven van reflectieopdrachten en het geven van ontwikkelingsgerichte feedback.
• Eigenaarschap leerdoelen
  Je helpt je team en medewerkers bij het bepalen van hun team-ontwikkeldoelen en hun persoonlijke leerdoelen. Belangrijk hierbij is dat de teamleden gecommitteerd zijn aan hun team- en persoonlijke leerdoelen en hier gemotiveerd mee aan de slag gaan.
• Resultaatgerichtheid
  Je bespreekt de voortgang en resultaten van de leerdoelen regelmatig met je team en met de individuele teamleden. Je kunt hierbij onder andere gebruik maken van het GROW-feedback model.

Coachend leidinggeven op de bovenstroom en onderstroom

Het coachend leidinggeven aan de ontwikkeling van de individuele medewerkers en van het team als geheel is altijd gericht op concrete gedragsverandering. Gedragsverandering die een versterkend effect heeft op de teamsamenwerking, de sfeer in het team en de teamresultaten. Dit noemen we ook wel de bovenstroom van de professionele ontwikkeling en teamontwikkeling. Het gaat om zichtbaar gedrag en zichtbare resultaten.
Soms zijn er onzichtbare patronen die de gewenste gedragsverandering in de weg staan. Het kan hierbij gaan om overtuigingen, emoties en/of fysieke spanningen. Deze patronen zijn aan de buitenkant niet zichtbaar, daarom noemen we het patronen in de onderstroom.
Bij thema’s als werkgeluk of verbinding in het team speelt zingeving, zoals visie, missie en waarden, een belangrijke rol. Zingeving raakt de diepe onderstroom van wie we zijn en het bestaansrecht van het team.

Zo heb je als coachend leidinggevende dus te maken met drie leerlagen:

• De leerlaag van vaardigheden en effectief gedrag.
• De leerlaag van patronen, zoals overtuigingen, emoties en fysieke spanningen.
• De leerlaag van zingeving, zoals waarden, missie en visie.

Deze drie leerlagen hebben zowel betrekking op het coachen van individuele medewerkers als op het coachen van je team. In de volgende paragrafen van dit blog ga ik hier nader op in.

Training Coachend Leidinggeven

Haal het beste uit je team, medewerkers en jezelf als leidinggevende

Verdiepende en praktijkgerichte training gericht op empowerment van jezelf, je medewerkers en team.

Bekijk de opleiding

Coachend leidinggeven aan medewerkers: zichtbaar gedrag op de bovenstroom

Coachend leidinggeven op de bovenstroom is gericht op het gedrag van de medewerker dat voor de mensen in zijn omgeving zichtbaar is; bijvoorbeeld voor collega’s, klanten of voor jou als manager. De mensen in de omgeving reageren op het gedrag van de medewerker en vice versa.

De vraag is of de medewerker met zijn huidige gedrag het gewenste effect heeft op de mensen in zijn omgeving (effectief gedrag), of dat zijn huidige gedrag niet de gewenste impact heeft op de mensen in zijn omgeving (ineffectief gedrag).

Figuur: Single loop leren – gedrag en resultaten in de omgeving (bovenstroom)

Coachingsinterventies op de bovenstroom van de persoonlijke leerdoelen van de medewerkers zijn bijvoorbeeld:

• Onderzoek een concrete werksituatie met behulp van de STARR-methode: Situatie, Taak, Acties, Resultaat en Reflectie.
• Geef de medewerker de opdracht om een aantal mensen in de omgeving feedback te vragen met betrekking tot zijn persoonlijke leerdoel.
• Oefen nieuw gedrag in met behulp van een rollenspel.
• Gebruik het GROW-model: Goal, Reality, Options, Will.

Coachend leidinggeven aan medewerkers: patronen op de onderstroom

Het realiseren van een gedragsverandering gaat regelmatig gepaard met overtuigingen, emoties en/of fysieke spanning die het inzetten van het gewenste gedrag belemmeren. Dit zijn de onzichtbare patronen op de onderstroom, die het zichtbare gedrag op de bovenstroom beïnvloeden. Dit is als het ware een tweede leerlaag in de persoonlijke en professionele ontwikkelingsdoelen van de medewerker. We noemen dit ook wel double loop leren.

Figuur: Double loop leren – gedrag en resultaten (bovenstroom) én patronen (onderstroom)

Als coachend leidinggevende ondersteun je de medewerker bij het bewust worden en doorbreken van zijn belemmerende patroon in relatie tot de gewenste resultaten op de bovenstroom. Je zet hierbij coachingsmethodieken op de onderstroom in, zoals bijvoorbeeld:

• Gebruik de RET, Rationele EffectiviteitsTraining, om de belemmerende overtuigingen te onderzoeken en een helpende gedachte te formuleren. De helpende gedachte helpt bij het inzetten van het gewenste, effectieve gedrag.
• Geef gevoelsreflecties om de emoties, die het gewenste gedrag oproept, te erkennen en vervolgens de onderliggende behoeften te onderzoeken.
• Gebruik vragen die de medewerker uitnodigen om de fysieke signalen van zijn lichaam te onderzoeken, zoals
  • Waar voel je spanning in je lichaam?
  • Hoe moe voel je je op dit moment, als je dit weergeeft op een schaal van nul tot tien?

Coachend leidinggeven aan medewerkers: de diepe onderstroom van zingeving

De visie en waarden van de medewerker kunnen het huidige gedrag versterken en het gewenste gedrag belemmeren. Maar ze kunnen ook een krachtige en inspirerende hulpbron zijn bij het inzetten van het nieuwe, effectieve gedrag.

Visie en waarden zijn onderdeel van de leerlaag van zingeving, de diepe onderstroom in ontwikkelingsprocessen. Wanneer deze leerlaag wordt toegevoegd aan het double loop leren, ontstaat het triple loop leren. Dit wordt ook wel transformationeel coachen genoemd.

Figuur: Triple loop leren – gedrag en resultaten (bovenstroom), patronen (onderstroom) én zingeving (diepe onderstroom)

Bij coachend leidinggeven op het zingevingsniveau kun je bijvoorbeeld de volgende coachingsinterventies inzetten:

• Welke waarden zijn voor jou belangrijk voor je werkgeluk?
• Welke waarde ondersteunt je bij het inzetten van het gewenste, nieuwe gedrag?
• Vanuit welke visie werk je?
• Hoe past het gewenste, nieuwe gedrag binnen jouw visie?

Coachend leidinggeven aan je team: samenwerkingsgedrag op de bovenstroom

Wanneer je coachend leiding geeft aan je team, kijk je naar de opvallende gedragspatronen in de teamsamenwerking. Bijvoorbeeld:

• Sommige teamleden zijn veel aan het woord en anderen zeggen weinig.
• Er worden veel ideeën geopperd, maar niemand stelt een verkennende vraag over het idee van de ander.
• Er wordt heel verhit over de inhoud gediscussieerd; er wordt niets gezegd over de moeizame manier waarop de discussie verloopt.

Als coachend leidinggevende maak je de gedragspatronen in het team bespreekbaar, en het effect van het samenwerkingsgedrag op de teamspirit en de teamresultaten. Vervolgens ondersteun je het team bij het versterken van hun samenwerkingsvaardigheden.

Het gaat hierbij om single loop leren: het samenwerkingsgedrag en het effect hiervan op de effectiviteit van het team en op de omgeving van het team.

Teaminterventies die je hierbij kunt inzetten zijn bijvoorbeeld:

• Reflectievragen zoals
• Welk gedrag heb je ingezet tijdens de vergadering?
• Wat was het effect van je gedrag op de teamsamenwerking?
• Het team feedback geven door het concrete gedrag dat je waarneemt in de teamvergadering te benoemen, en het effect van dit gedrag op de teamsfeer en de teamresultaten.
• Het team uitdagen om te oefenen met het inzetten van ander gedrag, dat concreet is afgesproken.

Coachend leidinggeven aan je team: teampatronen op de onderstroom

Wanneer het team aan de slag gaat met het inzetten van nieuw samenwerkingsgedrag, wordt het succes hiervan mede bepaalt door de onzichtbare teampatronen op de onderstroom. Het gaat dan om teamovertuigingen, emoties die leven in het team en/of fysieke spanning bij de teamleden. De teampatronen op de onderstroom kunnen het huidige gedrag in stand houden of juist ondersteunen bij het inzetten van het nieuwe gedrag.

Als coachend leidinggevende ga je alleen aan de slag met de teampatronen op de onderstroom, gekoppeld aan de gewenste teamsamenwerking op de bovenstroom. Bijvoorbeeld de teamovertuiging die het vragen stellen aan elkaar in de weg zit, of de emoties die spelen in het team ten aanzien van het bespreken van de teamsamenwerking.

Door de onderstroom te koppelen aan de gewenste resultaten op de bovenstroom blijf je gefocust op het concreet verbeteren van het gedrag in de samenwerking. Het gaat dan over double loop leren in de teamontwikkeling.

Bij het onderzoeken en bespreken van de teampatronen op de onderstroom kun je bijvoorbeeld gebruik maken van teamcoaching methodieken als:

• Gebruik de RET om de individuele én team-overtuigingen te onderzoeken die het inzetten van het gewenste teamgedrag belemmeren, en ondersteun het team om een helpende teamovertuiging te formuleren.
• Introduceer de vier stappen van Verbindende Communicatie om het team effectief te leren communiceren over hun gevoelens in de teamsamenwerking en de onderliggende behoeften in het samenwerken.

Coachend leidinggeven aan je team: samenwerken vanuit visie en waarden

De diepe onderstroom van het zingevingsniveau bestaat binnen teamcoaching uit de missie, visie en waarden van het team, de individuele teamleden en van de organisatie als geheel. Wanneer een team samenwerkt vanuit een gezamenlijk gedragen visie en waarden, geeft dat veel onderlinge verbinden en een gezamenlijke drive voor het realiseren van optimale resultaten.

Wanneer je de leerlaag van de zingeving toevoegt aan de leerlaag van de samenwerkingsvaardigheden en de leerlaag van de patronen, ontstaat een triple loop leertraject voor het team. Je opteert dan voor een diepgaand veranderingstraject.

Als coachend leidinggevende kun je in je team de verbinding op zingeving bijvoorbeeld versterken door:

• Met elkaar in gesprek te gaan over het ideaalplaatje van een ideale samenwerking, en een visie op de teamsamenwerking te ontwikkelen. Je kunt hierbij onder anderen gebruik maken van storytelling, metaforen en visualisatie van de gewenste teamsamenwerking, zoals in de werkvorm Het team als boot.
• Met het team de kernwaarden van de organisatie te vertalen naar concreet gedrag in de teamsamenwerking en concreet gedrag naar klanten, collega’s, leerlingen, cliënten, samenwerkingspartners, …

Wil je je verder ontwikkelen als coachend leidinggevende?

In de Training Coachend Leidinggeven met Ziel en Zakelijkheid leer je hoe je het beste uit je medewerkers, team én jezelf als leidinggevende kunt halen. Je versterkt je persoonlijk leiderschap als manager, krijgt inzicht in de bovenstroom en onderstroom van persoonlijke en teamontwikkeling, ontwikkelt je coachingscompetenties en krijgt handvatten voor het versterken van de samenwerking in je team.

Dit 5-daagse trainingsprogramma van 4 maanden is een verdiepende en praktijkgerichte impuls voor je professionele en persoonlijke ontwikkeling als leidinggevende.

Meer over Coachend Leidinggeven?

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten over Coachend Leidinggeven? Lees dan:

• 5 tips om coachend leiding te geven aan gedragsverandering
• Van oplossen naar coachen
• Teamcoaching en de fasen van teamontwikkeling
• Teamnormen en teamcoaching 
• Coachend leidinggeven aan de onderstroom van veranderingsprocessen

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches.

Zoals:

• Toolbox Coachend Leidinggeven
• Toolbox Werkvormen Coaching
• Toolbox Groepsdynamica

Opleidingen over Coachend Leidinggeven

Zoek je een opleiding waarin je meer leert over  Coachend Leidinggeven? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Training Coachend Leidinggeven
• Cursus Praktische Coachingsvaardigheden
• Training Teamcoaching en Groepsdynamica