Hoe staat het met úw vakmanschap?

Artikel in Leren in Ontwikkeling, 2006 – nr 5

Competentiemanagement voor trainers

Vanuit de vele sollicitaties van trainers en opleiders die wij in de loop der jaren bij KB&K binnen kregen, is mij het grote verschil in trainersvakmanschap opgevallen, juist ook onder ervaren trainers. In assessmentbijeenkomsten en het samenwerken met zeer diverse gastdocenten heb ik me vele malen verbaasd over de matige kwaliteit die werd geleverd. Alhoewel de deelnemers over het algemeen tevreden naar huis gingen, veranderde er weinig in hun werkpraktijk. Het leerrendement lag mijns inziens veel lager dan had gekund, de training was onvoldoende ingebed in de organisatiecontext, er werd niet gewerkt met persoonlijke leerdoelen, het programma was entertainend maar zo vluchtig dat er weinig bij de deelnemers beklijfde, …
Als supervisor en opleider van meer dan tweehonderd (aankomend) trainers heb ik tevens vele malen de worsteling met het vakmanschap van dichtbij meegemaakt. Juist door te zien wat er mis ging, werd mij vaak helder wat er nodig was. Met dit artikel hoop ik bij te dragen aan de ontwikkeling van trainerscompetenties en daarmee aan de kwaliteit van trainingen.

Trainerschap vaak onderschat
Veel trainers zijn in de loop van hun carrière ‘in het trainersvak gerold’. Bijvoorbeeld een ervaren manager die gevraagd wordt om een managementtraining te geven, een trainingsacteur die vindt dat hij het beter kan dan de trainer, een docent die zijn didactiek gaat toepassen in een bedrijfstraining of iemand die zelf veel aan persoonlijke ontwikkeling heeft gedaan en nu enorm gedreven is om ook het beste uit anderen te halen.|
Bij deze carrièrestappen worden mijns inziens een aantal aspecten van het trainersvak over het hoofd gezien:

• Inhoudelijke deskundigheid alleen is onvoldoende om deelnemers te begeleiden naar gedragsverandering in hun werkpraktijk.
• Een goede trainingsacteur kan afstemmen op de deelnemers en heeft een bepaalde flair om de groep te entertainen. Prachtige competenties voor een trainer, maar wat ontbreekt zijn bijvoorbeeld het inzicht in leerprocessen en het kunnen ontwikkelen van effectieve trainingsprogramma’s.
• Doceren is een ander vak dan trainen. Voor gedragsverandering is kennisoverdracht alleen niet voldoende. Bovendien is een lesprogramma op school een geheel andere context dan een training in het kader van organisatieontwikkeling. Het aspect transfer blijft dan onderbelicht.
• Inzicht in persoonlijke ontwikkeling, gestoeld op eigen proceservaring, kan veel verdieping geven in een training. Wanneer de trainer echter geen concreet vervolg geeft aan persoonlijke inzichten, krijgen deze in de praktijk geen handen en voeten. In een volgende training zullen de deelnemers dezelfde inzichten opdoen (“Oh ja, dat had ik toen ook ontdekt.”), zonder dat er in de praktijk wat verandert.

Trainers die ‘in het vak rollen’ missen mijns inziens dan ook een groot pakket aan essentiële trainerscompetenties.

Belemmerende patronen voor trainersontwikkeling
Het trainersvak is één van de beroepen waarin men intensief bezig is met competentieontwikkeling. Trainers weten heel goed wat hun deelnemers nodig hebben om effectiever te functioneren of om nieuwe competenties te ontwikkelen. Ze kunnen concreet waarnemen, feedback geven op de effecten van bepaald gedrag en oefensituaties creëren om te experimenteren met het inzetten van nieuwe vaardigheden.
Als trainers net zo gedreven met hun eigen competentieontwikkeling bezig zouden zijn, zouden de studiedagen van de NVO2 overtekend zijn, had elke trainer een gedegen vakopleiding gevolgd, en zouden binnen elk trainingsbureau intervisiebijeenkomsten worden gehouden. Niets is echter minder waar. Trainers investeren weining de basis van hun trainerscompetenties als programmeren, presenteren, interveniëren, omgaan met verschillende werkvormen, sturen van leerprocessen, hanteren van weerstand, etcetera.

Binnen het trainersvak zijn een aantal patronen werkzaam die mijnsinziens bijdragen aan de in stand houding van deze situatie:

• “Jij kunt dat prima!”
  De meeste mensen hebben zo hun eigen beeld van het trainersvak opgebouwd. De persoon met veel ervaring met de eigen persoonlijke ontwikkeling zal dan ook van mensen in zijn omgeving te horen krijgen: “Jij hebt al zoveel gedaan, jij hebt geen opleiding meer nodig.” Zij raden – aankomend – trainers af om te investeren in hun vakmanschap.
  De vraag is: wie kan beoordelen of u de benodigde competenties in huis heeft?
• “Ik ben de deskundige!”
  Als trainer bent u ook adviseur en acquisiteur. Wanneer u uw verkooptechnieken erg sterk hebt ontwikkeld, kunt u met gemak meer verkopen dan u in huis heeft. Uw opdrachtgever is onder de indruk en huurt u in. Wanneer u in staat bent om dit ‘deskundige-imago’ ook naar uw deelnemers op te houden, zal deze strategie garant staan voor een goede omzet.
  De vraag is: traint u alleen voor je eigen portemonnaie of wilt u ook wat bijdragen in deze wereld?
• “Jij bent een geweldige trainer!”
  Als de deelnemers nieuwe inzichten over zichzelf opdoen, liefdevolle aandacht krijgen en/of concrete tips en handvatten voor hun praktijksituatie meenemen uit de training, zullen ze zich gesteund voelen door u als trainer. Vanuit deze positieve overdrachtsituatie zult u als trainer veel waardering oogsten, los van de kwaliteit van uw training. De waardering door de deelnemers is vaak sterk emotioneel gekleurd.
  De vraag is: gaat u als trainer voor waardering/applaus of wilt u – ook – daadwerkelijk resultaat in de praktijk?
• “Ik heb geen hulp nodig!”
  Als trainer moet u stevig in uw schoenen staan, uw deelnemers confronteren, ondersteunen, uitdagen of juist aanmoedigen. Dan lijkt er weinig tijd en ruimte voor uzelf; dit kan echter ook een patroon worden. Een patroon van tevreden zijn met uzelf, geen feedback vragen van bijvoorbeeld collega’s, uw eigen kwetsbaarheden niet laten zien.

De vraag is: heeft u als trainer de moed om uit uw comfortzone te komen, en uw ontwikkelpunten onder ogen te zien?

Wanneer we bovenstaande patronen bij elkaar optellen, is het eigenlijk volstrekt logisch dat er een soort trainersarrogantie ontstaat. Er is immers niemand die het tegendeel beweert; sterker nog: er komt met name positieve kritiek.
Toch is het opvallend dat wanneer deelnemers aan onze opleiding ‘Trainen met hart en ziel®’ observeren bij ervaren trainers en ze hen op vele essentiële aspecten van het trainersvak tips ter verbetering kunnen geven.

Competentieontwikkeling
Heeft u wel eens stil gestaan bij wat voor ú essentiële trainerscompetenties zijn? Heeft u hier wel eens over gediscussiëerd met collega’s? Heeft u uw eigen trainerschap wel eens geëvalueerd op deze competenties? Heeft u wel eens feedback gevraagd op uw trainerscompetenties?
Voor de post-HBO registeropleiding ‘Trainen met hart en ziel®’ ontwikkelden we binnen KB&K een competentieprofiel voor trainers, gebaseerd op 9 competenties. Ter inspiratie kunt u dit profiel gebruiken voor uw eigen competentiemanagement:

1. Pas het KB&K-competentieprofiel aan aan uw eigen visie op trainerschap.
2. Beoordeel uw eigen competentieniveau door uzelf te beoordelen aan de hand van de gedragsindicatoren:
½   Ik weet niet of ik deze gedragsindicator toepas
1   Deze gedragsindicator pas ik zelden/nooit toe
2   Deze gedragsindicator pas ik soms toe
3   Deze gedragsindicator pas ik regelmatig toe
4   Deze gedragsindicator pas ik vaak toe
5   Deze gedragsindicator pas ik altijd toe
3. Tel per competentie uw score op en deel deze door 9.
4. Vraag een collega om uw tijdens een training te observeren, en u te beoordelen volgens uw competentieprofiel.
5. Vergelijk de beoordeling van uw collega met uw eigen beoordeling, en bespreek dit met uw collega.
6. Wat zijn uw sterke en zwakke(re) trainerscompetenties?
7. Bepaal welke competentie u de komende tijd wilt ontwikkelen. Visualiseer uw eindresultaat: hoe traint u nu en hoe traint u dan?
8. Maak een Persoonlijk Ontwikkelplan (POP) voor uw trainersvakmanschap. Bespreek dit met minimaal één vakgenoot.

Kan iedereen een toptrainer worden?
Het bovenstaande lijkt te koersen op: Ja! Iedereen kan een toptrainer worden, als men maar hard genoeg werkt aan de ontwikkeling van zijn/haar trainerscompetenties. Toch is dit niet helemaal waar; de één heeft meer aangeboren talent voor het trainersvak dan de ander. Dit heeft te maken met iemands persoonlijke kwaliteiten die door de competenties heen klinken. Deze onderliggende kwaliteiten bepalen in sterke mate of iemand de potentie heeft om een goede trainer te worden. In het trainersvak gaat het hierbij om de volgende kwaliteiten:

• Contact en afstemming
• Doelgerichtheid en structuur
• Leiderschap

Wanneer u één van deze essentiële trainerskwaliteiten niet in huis hebt, kunt u zich oprecht afvragen of u in een ander vak niet beter tot uw recht komt. Wanneer u voor uzelf dan tóch tot de conclusie komt dat uw bezieling in het trainersvak ligt, dan vraagt dit behalve om competentieontwikkeling ook om persoonlijke ontwikkeling. Dit is meestal een veel langere en diepgaande weg. Wellicht een mooi item voor nog eens een artikel ….
Ik wens u veel inspiratie bij de ontwikkeling van uw trainersvakmanschap.

Ir. Silvia Blankestijn, directeur van Blankestijn & Partners