Training ontwerpen op de onderstroom: De Leercirkel van Patronen, met voorbeeld

Wil je een training ontwerpen met aandacht voor de patronen op de onderstroom, die het gedrag van je deelnemers in hun (werk)praktijk beïnvloeden? In dit blog leg ik je uit hoe je de leerlaag van de onderstroom kunt toevoegen aan de leerlaag op de bovenstroom. Je ontwikkelt dan een verdiepende en impactvolle training, gericht op daadwerkelijke gedragsverandering in de praktijk.

De onderstroom en bovenstroom in trainingen
Een training kan gericht zijn op de bovenstroom van gedragsverandering, of op de bovenstroom én de onderstroom. Trainingen op de bovenstroom bevinden zich in het spectrum van communicatieve en managementvaardigheden. Ik noem het single loop trainingen, gericht op het inzetten van effectief gedrag in de omgeving.
Trainingen op de bovenstroom en onderstroom zijn gericht op persoonlijke effectiviteit, leiderschapsontwikkeling of bijvoorbeeld duurzame inzetbaarheid. Ik noem dit double loop trainingen: naast het inoefenen van nieuwe vaardigheden op de bovenstroom is er ook aandacht voor het onderzoeken van onderliggende patronen die het inzetten van het nieuwe gedrag sterk beïnvloeden. Er wordt dan een leerloop over de patronen op de onderstroom toegevoegd aan de leerloop van de vaardigheden op de bovenstroom.
Hierbij dient te worden opgemerkt dat wanneer de patronen op de onderstroom weinig invloed hebben op de gewenste gedragsverandering, je je trainingsontwerp beperkt tot een krachtig trainingsprogramma op de bovenstroom. De single loop vaardigheidstraining is dan voldoende voor een succesvolle gedragsverandering in de praktijk.
Patronen op de onderstroom kunnen bestaan uit mentale overtuigingen (mentale niveau), gevoelens en behoeften (emotionele niveau) en lichamelijke reacties (fysieke niveau).

Figuur: Double loop training – Trainen op de bovenstroom en onderstroom

Soms wordt de diepe onderstroom van het zingevingsniveau toegevoegd aan het leerproces in de training. Door deze derde leerlaag ontstaat een triple loop trainingsprogramma.
Wil je meer lezen over single, double en triple loop trainen? Lees dan mijn blog Single, Double en Triple loop trainen of het blog Het Stermodel en Single, Double en Triple loop trainen.

In dit blog leg ik uit hoe je de leerloop van patronen vorm geeft in je trainingsontwerp. Vervolgens geef ik een concreet voorbeeld van de leerloop van patronen in een trainingsontwerp van een sollicitatietraining.

Post-HBO Opleiding Trainen met Ziel en Zakelijkheid

Word Vaardigheidstrainer en Trainer Persoonlijke Ontwikkeling

NOBTRA erkende opleiding waarin je leert trainen op de bovenstroom en onderstroom, en je persoonlijke impact als trainer vergroot.
Leer het trainersvak!

Bekijk de Trainer Opleiding

De basis voor je trainingsontwerp: de Leercirkel van Trainen met Impact
Een trainingsprogramma met impact bestaat uit vier leerstappen:

• Bewustwording
• Kennis
• Empowerment
• Praktijk

Ik heb deze vier leerstappen weergegeven in de Leercirkel van Trainen met Impact:

Figuur: De Leercirkel van Trainen met Impact

Deze vier leerstappen zijn zowel van belang bij een trainingsontwerp op de bovenstroom als bij een trainingsontwerp op de onderstroom. De leercirkel van trainen met impact vormt dan ook de basis van de leercirkel van vaardigheden (bovenstroom), de leercirkel van patronen (onderstroom) en de leercirkel van zingeving (diepe onderstroom).
In dit blog richt ik mij op de leercirkel van patronen (onderstroom), die je wat mij betreft altijd gebruikt in combinatie met de leercirkel van vaardigheden (bovenstroom).

De Leercirkel van Patronen

In de Leercirkel van Patronen zijn de vier leerstappen van de Leercirkel van Trainen met Impact gericht op het onderzoeken van de onderliggende patronen die een gedragsverandering sterk beïnvloeden. Je kunt deze leercirkel richten op belemmerende patronen op het mentale, emotionele of fysieke niveau.

• De leerstap Bewustwording in de Leercirkel van Patronen
  In de leerstap Bewustwording worden de deelnemers zich bewust dat hun patronen op de onderstroom hun gedrag op de bovenstroom beïnvloeden. In je trainingsontwerp kies je of je deze bewustwording richt op de mentale, emotionele of fysieke patronen.
• De leerstap Kennis in de Leercirkel van Patronen
  De leerstap van Kennis is gericht op theoretische kennis en op zelfkennis. Voor de theoretische kennis kies je een model of methodiek die je gebruikt om het patroon te onderzoeken. Wanneer je in je trainingsontwerp kiest voor het mentale niveau kun je bijvoorbeeld de theoretische kaders van de RET, Herkaderen vanuit NLP of Omdenken kiezen.
  De zelfkennis is er op gericht dat de deelnemers inzicht krijgen in hun eigen patroon dat het inzetten van het gewenste, effectieve gedrag belemmert. Het inzicht krijgen in het eigen patroon is gekoppeld aan het gekozen theoretische kader.
• De leerstap Empowerment in de Leercirkel van Patronen
  De leerstap Empowerment is erop gericht de deelnemers te versterken bij het inzetten van het gewenste, effectieve gedrag, en het doorbreken van het belemmerende patroon. Gekoppeld aan het theoretisch kader wordt onderzocht hoe de deelnemers hun belemmerende patroon kunnen verkleinen door een hulpbron aan te boren. Dit kan bijvoorbeeld een helpende gedachte zijn, leren omgaan met eigen gevoelens en emoties, of leren ontspannen bij fysieke stresssignalen.
• De leerstap Praktijk in de Leercirkel van Patronen
  In de leerstap van de Praktijk wordt de hulpbron meegenomen naar de praktijk. In je training is dit tevens de leerstap waar de leerloop op de bovenstroom en de leerloop op de onderstroom samenkomen. Bij het oefenen van praktijksituaties hebben de deelnemers dan twee hulpbronnen: op de bovenstroom hebben ze een nieuwe vaardigheid geleerd en op de onderstroom hebben ze bijvoorbeeld een helpende overtuiging (op het mentale niveau). Deze twee hulpbronnen samen vergroten de kans op succesvol gedrag in de praktijk.

Wanneer je de leerstappen van de Leercirkel van Trainen met Impact op deze manier vertaalt naar het leren op de onderstroom, ziet de Leercirkel van Patronen er als volgt uit:

Figuur: De Leercirkel van Patronen voor de leerloop op de onderstroom in een trainingsontwerp

Voorbeeld: Contractering voor de leerloop van patronen in een sollicitatietraining

Een vaardigheidstraining ‘Effectieve sollicitatiegesprekken voeren’ (single loop training) kun je gemakkelijk verdiepen naar een double loop sollicitatietraining. Veel deelnemers hebben bijvoorbeeld mentale overtuigingen over solliciteren, die hun gedrag en communicatie in een sollicitatiegesprek beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan overtuigingen als

• ‘In een sollicitatiegesprek moet ik mezelf verkopen, en dat past niet bij mij.’
• ‘Als ik deze baan niet krijg, kan ik mijn carrière wel op mijn buik schrijven.’
• ‘Ik moet alle vragen van de sollicitatiecommissie perfect kunnen beantwoorden, anders word ik niet aangenomen.’

In de contracteringsfase van de double loop training ‘Effectieve sollicitatiegesprekken voeren’ voeg je dan bijvoorbeeld de volgende trainingsdoelen toe aan de doelen van de vaardigheidstraining:

• In deze training word je je bewust van een overtuigingen die de impact van je gedrag en communicatie in een sollicitatiegesprek verkleint.
• En formuleer je een overtuiging die je gedrag en communicatie in een sollicitatiegesprek versterkt.

Deze doelen geven richting aan de invulling van de leercirkel van patronen, gericht op het mentale niveau.

Voorbeeldprogramma: de leerloop van patronen in een sollicitatietraining

Om het single loop ontwerp van de training ‘Effectieve sollicitatiegesprekken voeren’ te verdiepen naar een double loop trainingsontwerp, voeg je een leercirkel toe over de overliggende patronen. In dit geval richt je de leercirkel van de patronen op het mentale niveau.
Het programma kan er dan bijvoorbeeld als volgt uitzien:

Leerstap Bewustwording belemmerende mentale patroon op de onderstroom
Tijdens de werkvormen van het trainingsprogramma op de bovenstroom hebben de deelnemers waarschijnlijk al diverse belemmerende gedachten geuit, die hun gedrag en communicatie tijdens een sollicitatiegesprek beïnvloeden. Gebruik deze als voorbeelden om de deelnemers bewust te maken van hun overtuigingen en de invloed hiervan op hun eigen gedrag. Dit is tevens een bruggetje naar de tweede leerstap:

Leerstap Kennis over mentale patronen op de onderstroom
Theoretische kennis
Gebruik het RET-ABC om de impact van mentale overtuigingen op het gedrag uit te leggen. Zoek interactie met de deelnemers om de theorie te illustreren met hun eigen praktijkvoorbeelden. Je kunt hierbij gebruik maken van de werkvorm Kennismaken met de 5 RET-denktypes.

Zelfkennis
Laat iedere deelnemer een eigen overtuiging benoemen die de effectiviteit van zijn gedrag en communicatie tijdens een sollicitatiegesprek verkleint. Je kunt hierbij gebruik maken van de werkvorm Vijf RET denktypes in actie of de werkvorm Eigen RET-ABC maken.

Leerstap Empowerment: Versterkende mentale hulpbron aanboren
Voor de empowerment leerstap ‘Hulpbron aanboren & versterken’ kun je qua methodiek bijvoorbeeld gebruik maken van het uitdagen volgens de RET-methodiek, het Herkaderen vanuit NLP, de vier vragen van Byron Katie, of het Omdenken.
Met behulp van de gekozen methodiek help je de deelnemers om een versterkende of helpende overtuiging te formuleren, die hun gedrag en communicatie tijdens een sollicitatiegesprek versterkt. We noemen dit empowerment.
Vanuit de NLP kun je bijvoorbeeld gebruik maken van de werkvorm Herkaderen. Werkvormen vanuit de RET zijn bijvoorbeeld de werkvorm De uitdagende RET-rol of de werkvorm Het RET-uitdaagparcours. Je kunt de deelnemers ook een RET-ABC laten maken voor de gewenste situatie.

Leerstap Praktijk: Versterkende overtuiging inzetten in praktijkoefening
In de leerstap van de praktijk komen de bovenstroom en onderstroom samen, bijvoorbeeld in een rollenspel waarin geoefend wordt met het voeren van een sollicitatiegesprek. De helpende overtuiging wordt dan meegenomen naar het inzetten van het nieuwe gedrag in het rollenspel.
Je kunt dit heel letterlijk doen door de deelnemers hun helpende overtuiging op een A4 te laten schrijven en de A4 tijdens het rollenspel voor zich op de grond te laten leggen. Zo worden ze tijdens het inzetten van het nieuwe gedrag voortdurend herinnerd aan de overtuiging die ze ondersteunt bij het inzetten van dit nieuwe gedrag.
Een extra versterkende variant is dat de deelnemer tijdens het rollenspel op de A4 met zijn helpende overtuiging gaat staan.

Trainingsontwerp op de bovenstroom en onderstroom
Het trainingsontwerp op de onderstroom (in bovenstaand voorbeeld de leercirkel van patronen op het mentale niveau) is onlosmakelijk verbonden met het trainingsontwerp op de bovenstroom. Voor het trainingsontwerp op de bovenstroom gebruik je de leercirkel van vaardigheden, waar ook de leerstappen bewustwording, kennis, empowerment en praktijk in terugkomen.
In het ontwerp van de gehele training doorloop je dus de leercirkel van vaardigheden (bovenstroom) en de leercirkel van patronen (onderstroom). Deze vormen samen een dubbele leercirkel voor een resultaatgericht en verdiepend double loop trainingsprogramma.

Figuur: Double loop leercirkel voor trainingen persoonlijke effectiviteit of leiderschapsontwikkeling

Meer over het ontwerpen van trainingen?

Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor het ontwerpen van trainingen? Lees dan:

• Wat is Trainen op de Bovenstroom en Onderstroom (blog)
• Single, Double en Triple Loop Trainen (blog)
• Het Stermodel en Single, Double en Triple loop trainen (blog) 

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.

Toolbox voor coaches, trainer en teamcoaches

Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:

• Toolbox Training Ontwikkelen
• Toolbox Werkvormen Training
• Toolbox Persoonlijke Ontwikkeling voor Trainers

Opleidingen over Trainen op de bovenstroom en onderstroom?

Zoek je een opleiding waarin je meer leert over het ontwerpen en geven van trainingen op de bovenstroom en onderstroom? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:

• Post-HBO Trainer Opleiding: Trainen met Ziel en Zakelijkheid
• Post-HBO Trainer-Coach met Ziel en Zakelijkheid
• Post HBO Opleiding Systemisch Teamcoach – Teamtrainer met Ziel en Zakelijkheid.