In dit blog leg ik je uit hoe je een training Persoonlijk Leiderschap op de bovenstroom en onderstroom ontwerpt, aan de hand van 3 voorbeeld-trainingen gebaseerd op de 7 eigenschappen van Covey.
In dit blog leg ik je uit hoe je een training Persoonlijk Leiderschap op de bovenstroom en onderstroom ontwerpt, aan de hand van 3 voorbeeld-trainingen gebaseerd op de 7 eigenschappen van Covey. Ik hoop je hiermee inzicht te geven in wat trainen op de bovenstroom en onderstroom inhoudt. Met deze resultaatgericht en verdiepende manier van trainen zet je de deelnemers werkelijk in beweging.
Ik vertel je eerst wat trainen op de bovenstroom en onderstroom inhoudt, en introduceer Stephen Covey’s 7 eigenschappen van effectief leiderschap. Vervolgens neem ik je mee in 3 trainingsontwerpen Persoonlijk Leiderschap, gericht op 3 verschillende eigenschappen van Covey en iedere keer met een andere mix van trainen op de bovenstroom en onderstroom.
Wil je weten wat trainen op de boven- en onderstroom is, lees dan mijn blog: Wat is Trainen op de Bovenstroom en Onderstroom.
Trainen op de bovenstroom houdt in dat je deelnemers nieuwe vaardigheden leert, waardoor ze effectiever gedrag kúnnen in te zetten in de (werk)praktijk. Trainen op de onderstroom houdt in dat je aandacht hebt voor belemmeringen die het inzetten van dit nieuwe gedrag in de weg staan, en op zoek gaat naar hulpbronnen die de gewenste gedragsverandering helpen realiseren.
De bovenstroom is gericht op zichtbaar gedrag en het effect van dit gedrag om mensen in de omgeving. De onderstroom is gericht op mentale overtuigingen, gevoelens en emoties, fysieke signalen, visie, waarden en missie. De combinatie van trainen op de bovenstroom en onderstroom maakt dat deelnemers daadwerkelijk in beweging komen in de dagelijkse (werk)praktijk.
De 6 niveaus in onderstaand plaatje van de ijsberg komen ook terug in de visie van Stephen Covey. Hierdoor leent een training Persoonlijk leiderschap vanuit de 7 eigenschappen van Covey zich heel goed voor trainingen op de bovenstroom en onderstroom van persoonlijk leiderschap.
Figuur: De bovenstroom en onderstroom in trainingen persoonlijk leiderschap
Persoonlijk leiderschap Covey is weergegeven in 7 eigenschappen van effectief leiderschap. Met de eerste 3 eigenschappen ga je bewust om met je tijd, acties en energie vanuit wat jij belangrijk vindt. Met eigenschap 4, 5 en 6 werk je open, empathisch en creatief samen met de mensen in je omgeving. Eigenschap 7 is erop gericht om gezond en vitaal te blijven, zodat je energie en inspiratie hebt om de Covey eigenschappen 1 t/m 6 uit te voeren.
De 7 eigenschappen van Covey voor persoonlijk leiderschap, zoals beschreven in zijn boek ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’, zijn:
In principe kun je een heel persoonlijk leiderschapstraject vorm geven rond Covey’s 7 eigenschappen. In veel trainingsprogramma’s is het echter kiezen welke thema’s je op kaart zet en welke niet. ‘Minder is meer’ is het motto bij het ontwikkelen van trainingsprogramma’s.
Dat geldt ook voor de 7 eigenschappen van effectief leiderschap: Wat zijn voor jouw deelnemers eigenschappen in hun persoonlijk leiderschap waar ze al redelijk goed in zijn en welke eigenschappen vinden ze lastig of zijn niet in beeld? Aan welke groei in persoonlijk leiderschap is vanuit de (werk)praktijk of organisatie behoefte?
De voorbeeld-trainingsontwerpen in dit blog zijn steeds gericht op 1 van Stephen Covey’s 7 eigenschappen, namelijk
Dit trainingsontwerp is op de onderstroom gericht op het zingeving en emotionele niveau, en op de bovenstroom op het inzetten van proactief gedrag.
In dit trainingsontwerp zijn de bovenstroom en onderstroom heel erg met elkaar vervlochten in het thema empathische communicatie. De deelnemers leren communiceren (bovenstroom) over gevoelens (onderstroom).
Hieronder wordt voor elke training de bovenstroom en onderstroom nader toegelicht, en vervolgens verwerkt in een voorbeeld trainingsprogramma. Ik hoop dat je op deze manier inzicht krijgt in hoe trainen op de bovenstroom en onderstroom eruit kan zien.
De uitgebreide trainingsprogramma’s staan op de toolbox Training ontwikkelen van onze Kennisbank.
Het thema proactief persoonlijk leiderschap (Covey eigenschap 1) leent zich bij uitstek voor trainen op de bovenstroom en onderstroom. Stephen Covey beschrijft proactief gedrag als handelen vanuit je waarden. Je persoonlijke waarden gaan over wat je écht belangrijk vindt in je werk en leven. Waarden zijn onderdeel van het zingevingsniveau, de diepe laag in de onderstroom.
Wanneer je proactief handelt, komen je waarden tot uiting in je gedrag. Dit gedrag is voor iedereen zichtbaar en heeft direct effect op de reacties van anderen. Binnen het Stermodel van de zes ontwikkelingsniveaus zijn dit de stralen van de ster: je waarden worden zichtbaar en voelbaar voor de mensen in je omgeving.
Jouw zichtbare gedrag en het effect daarvan op anderen noemen we de bovenstroom.
Word Vaardigheidstrainer en Trainer Persoonlijke Ontwikkeling
NOBTRA erkende opleiding waarin je leert trainen op de bovenstroom en onderstroom, en je persoonlijke impact als trainer vergroot.
Leer het trainersvak!
In de praktijk handelen we lang niet altijd proactief. Ons gedrag komt dat voort uit onze emoties en geraaktheden, en niet uit onze waarden. Stephen Covey noemt dit reactief gedrag. De gevoelens en emoties die leiden tot het reactieve gedrag zijn onderdeel van onze onderstroom. Het reactieve gedrag is zichtbaar in de bovenstroom en zal andere reacties oproepen bij de mensen in de omgeving. En zo zijn we weer terug op de bovenstroom.
Een voorbeeld trainingsontwerp over Proactief Persoonlijk Leiderschap Covey
In een training Proactief Persoonlijke Leiderschap is het aan te raden om op de onderstroom te starten met het onderzoeken van persoonlijke waarden. Dit is een positieve en energie-gevende start, en bovendien een verdiepende manier van kennismaken. Zo leg je meteen een basis voor een veilig en open leerklimaat in je training.
Vervolgens hebben je deelnemers natuurlijk inzicht nodig in wat proactief gedrag inhoudt en wat reactief handelen betekent, zoals beschreven in de 7 eigenschappen van Covey. Je kunt dit uitleggen met een mooie PowerPoint of een onderwijsleergesprek, maar het gedrag laten zien op video of in een rollenspel maakt het verschil sneller inzichtelijk. Je kunt hiervoor bijvoorbeeld de werkvorm Proactief versus reactief handelen gebruiken.
Met deze kennis en inzichten kunnen de deelnemers een eigen lastige praktijksituatie onderzoeken, waarin ze reactief hebben gehandeld. Door hun gevoelens en emoties in die situatie te onderzoeken, en hun gedrag tegen het licht van hun kernwaarden te houden, ontstaat inzicht in mogelijk ander gedrag. Het is aan te raden om dit proactieve gedrag in de training te oefenen in een rollenspel.
Een uitgewerkt voorbeeld Ontwerp Training Proactief Persoonlijk Leiderschap Covey vind je op de toolbox Training Ontwikkelen van onze Kennisbank.
Stel je houdt samen met iemand anders een dikke stift vast. Daarbij houden jullie allebei een vinger tegen een uiteinde van de stift. Jullie krijgen allebei een briefje met een opdracht. Op jouw briefje staat: Houd de stift verticaal. Je weet niet wat er op het briefje van de ander staat.
Deze simpele oefening geeft inzicht in wat er bij jezelf gebeurt op de bovenstroom (het gedrag dat je inzet en het effect van dit gedrag op jullie samenwerking) en op de onderstroom (de gedachten die bij je opkomen, die je gedrag beïnvloeden).
Op het briefje van de ander stond: Maak bewegingen met de stift. Daarmee zijn beide opdrachten tegelijk te verwezenlijken: win-win. In de praktijk eindigen veel koppels in deze oefening alles behalve win-win. Er ontstaat soms een strijd, iemand haakt af, een ander doet een overval door de stift heel snel verticaal te zetten en hem daar te houden zonder de ander bewegingsruimte te geven … (gedrag is onderdeel van de bovenstroom).
Dit gedrag wordt in sterke mate beïnvloed door wat je denkt (mentaal is onderdeel van de onderstroom). Als je denkt dat de ander een tegenstrijdige opdracht heeft, of als het niet in je opkomt dat jullie opdrachten ook te combineren kunnen zijn, zet je ander gedrag in dan wanneer je denkt ‘Ik ben benieuwd wat de opdracht van de ander is’.
Binnen het Stermodel van de zes ontwikkelingsniveaus richten we ons hiermee bij eigenschap 4 van Covey: win-win communicatie op 3 ontwikkelingsniveaus: het gedrag en omgevingsniveau op de bovenstroom met een uitstapje naar het mentale niveau op de onderstroom.
Voorbeeld ontwerp voor Training Persoonlijk Leiderschap & Covey 4: Win-Win communicatie
In het voorbeeldontwerp voor een Training Persoonlijk Leiderschap gebaseerd op de 4e eigenschap van Covey: Win-Win communicatie laat ik je zien hoe je de bovenstroom en het mentale niveau in de onderstroom bij elkaar brengt. Door de combinatie van trainen op de bovenstroom en onderstroom ontstaat een trainingsprogramma met impact op het gedrag van de deelnemers in de praktijk.
In het voorbeeldontwerp maak ik op de bovenstroom gebruik van de 5 vuistregels van de Harvardmethode voor open onderhandelen, en op de onderstroom van de RET: Rationele EffectiviteitsTraining. De training begint met bewustwording van de eigen denkpatronen en de eigen communicatiestijl wanneer er sprake is van verschillende belangen.
Op de bovenstroom krijgen de deelnemers praktische handvatten vanuit vuistregel 2 in de Harvard methode: Richt je op belangen, niet op standpunten. Deze vaardigheid wordt gedegen ingeoefend. Op de onderstroom onderzoeken de deelnemers een belemmerende overtuiging voor win-win communicatie en creëren een mentale hulpbron door het formuleren van een helpende overtuiging.
De nieuwe vaardigheid (hulpbron op de bovenstroom) en de helpende overtuiging (hulpbron op de onderstroom) worden beide ingezet bij het praktijkgericht oefenen.
Een uitgewerkt voorbeeld Ontwerp Training Persoonlijk Leiderschap & Covey 4: Win-Win Communicatie vind je op de toolbox Training Ontwikkelen van onze Kennisbank.
In communicatie lijkt het soms gemakkelijker om te gaan voor ons eigen gelijk, dan om het werkelijk begrijpen van de ander. Het paradoxale is echter dat je niet snel gelijk zult krijgen van de ander, als die zich niet begrepen voelt door jou. Daarom formuleerde Stephen Covey zijn 5e eigenschap voor effectief leiderschap als ‘Eerst begrijpen, dan begrepen worden’.
Daarbij is volgens Covey het begrijpen van de inhoud van iemands verhaal van belang, maar de overtreffende trap in begrijpen is dat je ook begrip hebt voor de gevoelens en emoties van die ander. Het is dus de kunst om empathisch te communiceren.
De gevoelens en emoties zijn onderdeel van de onderstroom in een gesprek, en hebben veel invloed op het verloop van het gesprek. Waar het zichtbare gedrag en het effect hiervan op de ander concreet is waar te nemen (de bovenstroom), wordt dit gedrag dus bepaald door de gevoelens en emoties op de onderstroom. En hoe hoger de gemoederen oplopen of hoe meer iemand geraakt wordt in een gesprek, hoe meer die onderstroom aandacht nodig heeft om tot oplossingen te kunnen komen.
Voorbeeld ontwerp voor Training Empathisch Persoonlijk Leiderschap Covey 5
Daarom richt het trainingsontwerp voor Covey eigenschap 4 zich op de bovenstroom op het zichtbare communicatiegedrag en het effect daarvan op de gesprekspartner, en op de onderstroom op het emotionele niveau van het Stermodel.
In het trainingsontwerp is een gesprek waarin de communicatie in de eigen praktijk moeizaam verliep voor de deelnemers een rode draad. In het begin van de training reflecteren ze op dit gesprek vanuit de principes van Covey, en later in de training oefenen de deelnemers om dit gesprek anders te voeren. Gedurende de training leren de deelnemers een nieuwe vaardigheid, namelijk het geven van gevoelsreflecties. Als trainer vraagt dit om coachend trainen van nieuwe vaardigheden.
Het trainingsontwerp sluit af met de energie-gevende complimenten-carrousel, en je kunt de opdracht Werken aan je emotionele bankrekening als praktijkopdracht meegeven.
Een uitgewerkt voorbeeld Ontwerp Training Empathisch Persoonlijk Leiderschap Covey vind je op de toolbox Training Ontwikkelen van onze Kennisbank.
Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor Boven- en onderstroom? Lees dan:
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.
Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:
Zoek je een opleiding waarin je meer leert over Boven- en onderstroom? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:
Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor trainen? Lees dan:
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.
Meer tools vind je op onze kennisbank onder de Toolbox voor trainers, coaches en teamcoaches. Zoals:
Zoek je een opleiding waarin je meer leert over training ontwikkelen? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:
In dit blog leg ik uit hoe je de teamopstelling Communicatiestijlen inbouwt in een teamcoaching programma dat de…
In dit blog beschrijf ik hoe je het model van Geweldloze Communicatie gebruikt in 3 verschillende type trainingen.…
In dit blog beschrijf ik voor 3 vaardigheidstrainingen en hoe je vanuit de bovenstroom een uitstapje naar de…
Ben je op zoek naar Werkvormen voor Trainers, die inspirerend, uitdagend, transfergericht, inzichtgevend of activerend zijn in je…
Praat mee