Trainersvaardigheden voor trainen op bovenstroom en onderstroom
In dit blog geef ik je inzicht in de trainersvaardigheden die je nodig hebt bij het geven van trainingen op het gebied van communicatieve en management vaardigheden, persoonlijke effectiviteit en leiderschapsontwikkeling, en diepgaande verandering of transformatie.
Het type trainingen dat je geeft of wilt gaan geven, bepaalt welke vaardigheden je als trainer nodig hebt om impact te realiseren op de groei en ontwikkeling van je deelnemers.
In dit blog geef ik je inzicht in de trainersvaardigheden die je nodig hebt bij het geven van trainingen op het gebied van communicatieve en management vaardigheden, persoonlijke effectiviteit en leiderschapsontwikkeling, en diepgaande verandering of transformatie. Het gaat dan om trainen op de bovenstroom en onderstroom van persoonlijke en professionele groei.
Ik koppel de boven- en onderstroom van trainersvaardigheden aan het model van single, double en triple loop trainen, en aan 5 kernthema’s in het trainersvakmanschap: Coachend trainen, Krachtige trainersvaardigheid, Leerklimaat in de groep, Trainingsprogramma’s ontwikkelen, Impact als trainer.
Wat zijn single, double en triple loop trainingen?
De doelen van een training bepalen de mate van diepgang die tijdens de training nodig is om deze doelen met de deelnemers te realiseren. Hierbij onderscheid ik drie niveaus van diepgang, gekoppeld aan drie leerlagen die je in je training kunt faciliteren. Dit resulteert in drie type trainingen: De single loop trainingen, de double loop trainingen en de triple loop trainingen.
Single loop trainingen Single loop trainingen worden doorgaans vaardigheidstrainingen genoemd. Het zijn trainingen op het gebied van communicatieve of management vaardigheden. Het doel van single loop trainingen is dat de deelnemers vaardigheden aanleren waardoor ze effectiever gedrag inzetten binnen hun (werk)omgeving.
Dit zijn trainingen op de bovenstroom van leren en ontwikkelen.
Double loop trainingen Double loop trainingen zijn gericht op persoonlijke ontwikkeling of leiderschapsontwikkeling. Het doel van deze double loop trainingen is tweeledig:
de deelnemers vaardigheden aanleren voor het inzetten van effectiever gedrag (bovenstroom), én
de deelnemers ondersteunen bij het onderzoeken van mentale, emotionele of fysieke belemmeringen op de onderstroom, die het inzetten van het effectieve gedrag in de weg staan (onderstroom).
Triple loop trainingen Triple loop trainingen zijn gericht op diepgaande verandering; ze worden ook wel transformationele trainingen genoemd. In de doelen wordt een derde leerlaag toegevoegd aan de twee leerlagen van de double loop training, namelijk de leerlaag van de zingeving:
De deelnemers zijn zich bewust van hun visie, waarden, missie en/of kernkwaliteiten en brengen deze tot uiting in hun dagelijkse praktijk (diepe onderstroom).
Figuur: Single, double en triple loop trainingen
Trainersvaardigheden met impact
Binnen het grote palet aan trainersvaardigheden onderscheid ik 5 kernthema’s. Elk kernthema vraagt gedegen trainersvaardigheden bij een single loop training, en aanvullend verdiepende trainersvaardigheden voor een double training. Wanneer je een triple loop training wilt gaan geven, heb je ook trainersvaardigheden nodig om diepgaande veranderingen bij je deelnemers te kunnen faciliteren.
De 5 kernthema’s voor trainersvakmanschap zijn:
Coachend trainen Als trainer begeleid je de deelnemers stap voor stap in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling, aan de hand van de trainingsdoelen én hun persoonlijke leerdoelen voor de training.
Krachtige trainersvaardigheid Bij elk type training is er een trainersvaardigheid waarmee je het verschil maakt in het leren en ontwikkelen van je deelnemers. Wanneer je deze trainersvaardigheid goed in de vingers hebt, raak je de kern van het leerproces en komen deelnemers in beweging.
Leerklimaat in de groep Hoe diepgaander je werkt in je training, hoe meer persoonlijke veiligheid er voor de deelnemers nodig is om zich open en kwetsbaar op te stellen over hun persoonlijke leerdoelen. Als trainer heb je een belangrijke taak in het creëren van een veilig en uitdagend leerklimaat.
Trainingsprogramma’s ontwikkelingen Het ontwikkelen van trainingsprogramma’s met meerdere leerlagen is een uitdagende trainersvaardigheid. De stappen van de leercirkels van vaardigheden, patronen en zingeving geven hierbij een bruikbare kapstok.
Impact als trainer Met welke energie jij als trainer voor de groep staat, of je vooral in je hoofd zit of met ‘je hele hebben en houwen’ aanwezig bent, of je je hart open hebt, snel naar oplossingen wilt, geen rust voelt om het even stil te laten zijn … Met de manier waarop jij aanwezigheid bent, heb je mega veel invloed op het leerproces van je deelnemers.
Trainersvaardigheden voor coachend trainen
Als trainer sta je voor een groep met als doel dat de individuele deelnemers leren en ontwikkelen, gekoppeld aan de doelen van de training én aan de persoonlijke leerdoelen van de deelnemers. Een trainer heeft de taak om de deelnemers stap voor stap mee te nemen in het leerproces, en ze bij elke stap op passende wijze te ondersteunen. Ik noem dit coachend trainen.
Als coachend trainer
heb je oog voor de kleine leerstappen die nodig zijn voor zichtbare verandering in de praktijk,
kun je de deelnemers inzicht geven in hun huidige gedrag en onderliggende patronen,
kun je ze helpen bij het inzetten van effectief gedrag en het doorbreken van belemmerende patronen, en
leg je het eigenaarschap van hun leerproces bij de deelnemers zelf.
Afhankelijk van de diepte van het leerproces vraagt coachend trainen de volgende trainersvaardigheden van de trainer:
Coachend trainen in single loop trainingen In een vaardigheidstraining is het aanleren van een nieuwe vaardigheid een cruciale leerstap die wonderlijk genoeg vaak wordt overgeslagen. In deze leerstap ga je de vaardigheid gericht inoefenen met alle deelnemers, waarbij een coachende trainingsstijl vereist is om ervoor te zorgen dat deelnemers de nieuwe vaardigheid écht in de vingers krijgen.
In het blog Het coachend trainen van nieuwe vaardigheden lees je hier meer over.
Coachend trainen in double loop trainingen In een training op het gebied van persoonlijke effectiviteit of leiderschapsontwikkeling heb je het coachend trainen niet alleen nodig bij het inoefenen van een nieuwe vaardigheid, maar ook bij het inzicht geven in patronen in de onderstroom die het huidige gedrag van de deelnemer beïnvloeden. Als coachend trainer help je de deelnemers vervolgens bij het doorbreken van hun belemmerende patroon, waardoor de kans dat ze de geleerde vaardigheid gaan inzetten groter wordt.
Coachend trainen in triple loop trainingen Voor het geven van een transformationele training heb je bovenstaande trainersvaardigheden in het coachend trainen nodig. Daarnaast dien je als trainer de vaardigheid te beheersen om de deelnemers te begeleiden naar de diepe onderstroom in hun leer- en ontwikkelingsproces, zodat diepgaande zelfreflectie en zelfinzicht ontstaat.
Krachtige trainersvaardigheden
In elke leerloop van het single, double en triple loop trainen is een trainersvaardigheid waarmee je als trainer echt het verschil maakt in de impact die je hebt op het leerproces van deze leerlaag. Met deze krachtige trainersvaardigheden raak je de kern van het leerproces waar het in de betreffende leerloop over gaat: vaardigheid aanleren, patroon doorbreken of versterken van de zingeving van deelnemers.
Krachtige trainersvaardigheid voor single loop trainingen Bij het inoefenen van een nieuwe vaardigheid en het inzetten van nieuw gedrag is het beheersen van de trainersvaardigheid ontwikkelingsgericht feedback geven onontbeerlijk. Hierbij geef je de deelnemers concrete complimenten over gedrag dat het gewenste effect heeft op de mensen in zijn omgeving, en onderbouwde tips om de impact van hun gedrag te vergroten. Je gebruikt hierbij de zes stappen van ontwikkelingsgericht feedback geven.
Krachtige trainersvaardigheid voor double loop trainingen Het doorbreken van een patroon op de onderstroom begint met het opzoeken van de ‘plek der moeite’, de plek waar het patroon kernachtig inzichtelijk wordt. Omdat op deze plek ook veel emoties leven, valt het soms niet mee om daar bij te blijven. Het vraagt om het verduren van het ongemak. Erbij blijven is nodig om het patroon te kunnen doorbreken.
Krachtige trainersvaardigheid voor triple loop trainingen De diepe onderstroom van het zingevingsniveau is trager en stiller dan de andere leerlagen. Om je deelnemers mee te nemen naar de diepe, existentiële laag in zichzelf moet je deelnemers helpen vertragen. Hierdoor kunnen ze letterlijk en figuurlijk een pas op de plaats maken en de diepe antwoorden over de eigen visie, waarden, missie en kernkwaliteiten vinden.
Trainersvaardigheden voor creëren passend leerklimaat in de groep
In een training leren de deelnemers in een groep. Daardoor wordt het leren bepaald door de sfeer in de groep. Als trainer heb je hier veel invloed op het leerklimaat in de groep; het vereist dat je de trainersvaardigheid ‘Creëren van een passend leerklimaat in de groep’ gedegen in de vingers hebt.
De mate van diepgang in de doelen van een training is bepalend voor wat een passend leerklimaat is. Hoe meer diepgang hoe meer openheid en relationele veiligheid nodig is voor het leerproces in de training.
Creëren leerklimaat in single loop trainingen In een vaardigheidstraining of single loop training krijgen de deelnemers regelmatig feedback op de effectiviteit van hun gedrag en het inzetten van de nieuw aan te leren vaardigheid. De manier waarop de trainer én de mede-cursisten feedback geven is daarmee een cruciale factor voor een veilig leerklimaat.
Ontwikkelingsgerichte feedback is concreet en zonder oordeel, en bevat tips én tops. In het blog ‘7 tips voor feedback en veilig leerklimaat in trainingen’ kun je meer lezen over deze trainersvaardigheid.
Creëren leerklimaat in double loop trainingen Wanneer je een training geeft op de bovenstroom én onderstroom, een double loop training, voeg je de leerlaag van de patronen toe aan het leerproces. Hier wordt het leren extra kwetsbaar, en het inzicht krijgen in eigen patronen gaat veelal gepaard met allerlei emoties. Om dit veilig te kunnen onderzoeken en de persoonlijke inzichten te durven delen in de groep, kies je als trainer bewust voor ‘gepaste zelfonthulling’, nodig je de deelnemers gericht uit om eigen ervaringen en persoonlijke inzichten te delen en begrens je de verhalen binnen de doelen en context van de training.
Creëren leerklimaat in triple loop trainingen Voor transformationele trainingen voeg je ook het zingevingsniveau toe aan je triple loop trainingsprogramma. Deze leerlaag vraagt om een leerklimaat waar deelnemers de rust en stilte vinden voor diepgaande zelfreflectie. Als trainer maak je bedding voor het intense proces van persoonlijke transformatie door met aandacht en compassie aanwezig te zijn, en alles wat zich aandient welkom te heten.
Trainersvakmanschap voor het ontwikkelen van trainingsprogramma’s
Het ontwikkelen van impactvolle trainingsprogramma’s is een trainersvaardigheid die bijna een vak op zich is. Het vraagt om inzicht in de kleine leerstappen die nodig zijn om deelnemers echt in beweging te krijgen.
Daarnaast vragen de verschillende leerlagen in een trainingsontwerp om andere leerstappen en andere werkvormen, en is het een kunst om de verschillende leerlagen met elkaar te verbinden tot een krachtig en impactvol trainingsprogramma.
Ontwikkelen van trainingsprogramma’s voor single loop trainingen Voor een single loop training worden de leerstappen schematisch weergegeven in de Leercirkel van Vaardigheden. Afhankelijk van de leerbehoeften van de deelnemers kun je de leercirkel op verschillende punten starten, waarna je alle leerstappen van de Leercirkel van Vaardigheden doorloopt. Op deze manier ontwerp je een trainingsprogramma waarin de deelnemers de nieuwe vaardigheid gedegen in de vingers krijgen en effectiever gedrag in de praktijk gaan inzetten.
Figuur: De Leercirkel van Vaardigheden
Ontwikkelen van trainingsprogramma’s voor double loop trainingen In een trainingsprogramma van een double loop training voeg je de leerlaag van de patronen toevoegt aan de leerlaag van de vaardigheden. In je trainingsprogramma doorloop je dan twee leercirkels: de Leercirkel van Vaardigheden en de Leercirkel van Patronen. De twee leercirkels komen samen in de leerstap Praktijk. Voor het daadwerkelijk inzetten van nieuw, effectiever gedrag hebben de deelnemers dan een nieuwe vaardigheid geleerd én ze hebben een patroon doorbroken dat ze aanvankelijk belemmerde om het gewenste nieuwe gedrag in te zetten in de praktijk.
Figuur: Dubbele leercirkel voor double loop trainingsprogramma
Ontwikkelen van trainingsprogramma’s voor triple loop trainingen Voor een triple loop training voeg je ook de Leercirkel van Zingeving toe aan je trainingsprogramma. Dergelijke transformationele trainingen bestaan uit drie leerlagen waarvoor 3 leercirkels doorlopen moeten worden: de Leercirkel van Vaardigheden, de Leercirkel van Patronen en de Leercirkel van Zingeving. Ook in een triple loop trainingsontwerp komen de leercirkels samen in de leerstap van de Praktijk.
Figuur: Leercirkel van Zingeving
Persoonlijke ontwikkeling om je impact als trainer te vergroten
De houding en energie waarmee je als trainer voor de groep staat heeft veel invloed op de leerbereidheid van deelnemers en op de diepte van het leerproces dat in je trainingsgroep ontstaat. Omdat je bij single, double en triple loop trainingen een ander level van diepgang faciliteert in je training, vraagt dit ook een andere aanwezigheid van jou als trainer.
Impact van de trainer in single loop trainingen Een singel loop training is gericht op het inoefenen van nieuwe vaardigheden en het inzetten van nieuw gedrag. Dit is een leerproces waar de deelnemers bewust worden van eigen gedrag, hier feedback op krijgen en oefenen met het inzetten van nieuw gedrag.
Van jou als trainer vraagt dit een bewuste balans tussen je eigen dynamiek, je ‘entertrainment’ en de interactie met de groep. Je zet je eigen energie bewust in om de groep te motiveren én gebruikt de energie van de groep om het leren te activeren.
Impact van de trainer in double loop trainingen Op het moment dat je in een double loop trainingsprogramma aan de slag gaat met de patronen op de onderstroom, vraagt dit om een rustiger energie van de trainer. Door je rustiger aanwezigheid vertragen de deelnemers en komen ze op een diepere leerlaag; de onderstroom van hun gedrag.
Om je deelnemers mee te kunnen nemen naar de patronen op de onderstroom moet je dus als trainer eerst zelf vertragen, minder energie geven en meer uit de deelnemers halen. ‘Vertragen om te versnellen’ is een motto dat kenmerkend is voor leren en ontwikkelen op de onderstroom.
Impact van de trainer in triple loop trainingen In transformationele trainingen staat ook de diepe onderstroom van zingeving op de kaart. Deze leerlaag vraagt van jou als trainer dat je nog meer vertraagt en de kracht van de stilte gebruikt. Hiervoor is het nodig dat je ook de stilte in jezelf kunt opzoeken en aanwezig kunt ZIJN, ook zonder altijd iets te moeten DOEN. Vanuit compassie aanwezig zijn in het hier-en-nu.
Meer over trainersvaardigheden?
Nieuwsgierig naar meer inspiratie, kennis en praktische handvatten voor het ontwikkelen van je trainersvaardigheden? Lees dan:
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs, tips en artikelen op onze Kennisbank voor coaches, trainers en teamcoaches.
Opleidingen om je trainingsvaardigheden te ontwikkelen
Zoek je een opleiding waarin je je trainingsvaardigheden gedegen en diepgaand ontwikkelt? Dan kun je bij Blankestijn & Partners terecht in de opleidingen:
Praat mee